تحليل جرم شناختي جرم حكومتي از منظر نظريه يادگيري

جرايم عليه حقوق بشر آن‌گاه كه در راستاي اهداف حاكميت و توسط سازمان حكومت به صورت نظام­مند ارتكاب يابد، با برچسب جرم حكومتي به عنوان يكي از گونه‌هاي جرايم يقه‌سفيدي شناخته مي­شود. ابعاد مختلف جرم حكومتي، علي­رغمِ ديرپايي، اهميّت و گستردگي، تاكنون چنان كه بايد، مورد مداقّه­ي­ پژوهش‌گرانِ علوم جنايي قرار نگرفته است. از جمله موضوعات اساسي پيرامون جرايم حكومتي، شناخت علل بروز اين جرايم است. علّت‌شناسي جرم حكومتي از آن رو واجد اهميّت است كه مي‌تواند با معرفي عوامل مؤثّر در وقوع، در طرّاحي سازوكارهاي پيش‌گيري تعدّيات دولت نسبت به شهروندان مؤثّر واقع شود. علّت­شناسي جرايم حكومتي نه تنها از طريق نظريه­هاي جرم‌شناسي‌هاي انتقادي، بلكه از طريق توسعه مفهومي برخي از نظريه­هاي جرم­شناسي جريان اصلي نيز امكان‌پذير است. از ميانِ نظريه­هاي مختلفي كه مي­­توان از آن­ها براي تبيين جرمِ حكومتي بهره جست، پژوهش پيش رو با فايده ­ستاني از نظريه­ يادگيري بر آن است تا به شناخت علل بروز جرايم حكومتي بپردازد. يافته­هاي حاصل از پژوهش، حاكي از آن است كه حكومت­ها فنون نقض حقوق بشر، رهيافت­ها و توجيه­هاي ناظر بر جرايم حكومتي و تعريف قوانين و اسناد حقوق بشري را به عنوان امري نامطلوب از يكديگر مي­آموزند. و بدين ترتيب، همراه با ايجاد سازوكار تقويّت مثبت رفتاري، مرتكب جرم حكومتي مي‌شوند. فرآيند پيش‌گفته در پرتو فقدان سازوكارهاي كنترلي، تقويّت شده و به تدريج حكومت را بدل به سازمان جنايت‌كاري‌اي مي­نمايد كه فرهنگ و شيوه‌هاي نقض حقوق بشر را آموخته و با هدف دست‌يابي به منافع خويش آن­ها را به كار مي­بندد. نتايج حاصل از پژوهش نشان مي‌دهد كه لازم است براي پيش‌گيري از بروز جرايم حكومتي مراودات بين‌المللي دولت‌ها، بر اساس موازيني مانندِ ميزان احترام و رعايت حقوق بشر در انديشه و عمل، مردم‌سالار بودن نظام سياسي، كنترل‌پذيري قواي حاكمه، ميزان فساد و غيره سامان يابند. همچنين با توجّه به آن‌كه يادگيري جرم حكومتي در نتيجه تقويّت رفتاري دولت‌هاي شهروند‌ستيز صورت مي‌پذيرد، پيش‌بيني و تقويّت سازوكارهاي كنترل دروني و بيروني نيز به منظور ايجاد مانع در نقض حقوق بنيادين شهروندان و ممانعت از ايجاد تقويّت رفتاري ضرورتي اجتناب‌ناپذير است.

no abstract