نگاه اجتماعي - شناختي به مقولۀ مرگ در زبان عاميانۀ فارسي

Conceptualization of Death in Persian Folk Language from Cognitive Sociolinguistic Perspective

زبانشناسي اجتماعي - شناختي شاخهاي ميان رشته اي است كه با تلفيق آموزه هاي دو حوزۀ تشكيل دهندۀ آن سعي در توصيف شناختي تنوعات زبان در جامعه دارد. هدف از مطالعۀ حاضر بررسي و توصيف شناختي استعاره هاي مفهومي حوزۀ معنايي مرگ در بافت اجتماعي و كلام عاميانه است. داده ها مجموعه اي است شامل 332 نمونۀ زباني (واژه، عبارت و جمله) كه از ميان ضرب المثلها، رقعه هاي ترحيم و سنگ قبرنوشته هاي حاوي استعارۀ مفهومي حوزۀ معنايي مرگ انتخاب شده و سپس به لحاظ شيوۀ مفهوم سازي و نيز حوزه هاي مبدأ به كاررفته مورد بررسي قرار گرفته است. داده ها نشان ميدهند كه مفهوم سازي مرگ عمدتاً با مفاهيم جان‌بخشي، جهت، فاصله، هستي، تخريب و اسارت صورت ميگيرد. در ميان حوزه هاي مفهومي يادشده، مفاهيم جان‌بخشي و تخريب نگاهي واحد و بدبينانه به مرگ را نشان ميدهند، درحالي‌كه در ساير حوزه هاي مبدأ هر دو طيف معنايي (مثبت و منفي) به كار ميرود، كه بيانگر ماهيت دوگانۀ مرگ در اذهان عامۀ مردم است. در استعاره اي جان‌بخشي هر دو عامل كنشگر و كنشپذير از مفهوم اوليۀ خود دور شده، با حوزه هاي مبدأ مختلف مفهوم سازي مي‌شوند. به علاوه، رقعه هاي ترحيم در مقايسه با سنگ‌قبرنوشته ها نگاهي خوش‌بينانهتر و عرفاني تر به مقولۀ مرگ دارند. يافته هاي اين پژوهش دوگانگي‌ها و ابعاد مثبت و منفي نگرش حاكم بر مقولۀ مرگ را در بين عامۀ مردم نشان مي‌دهد.

Cognitive Sociolinguistics is an interdisciplinary subfield of linguistics that tries to cognitively describe language varieties in society by means of teachings of its two constituent disciplines. The purpose of this article is to describe the conceptual metaphors of death in folk language within social context. The data were collected from a set of proverbs, funeral and tombstone inscriptions which were then analyzed in terms of conceptualizing death as well as the source domains used for conceptualization. The most frequent types of source domains were personification, direction, distance, existence, destruction and captivity. Among the conceptual domains mentioned, personification and destruction show a unified pessimistic view towards death, while in other source domains both positive and negative meanings were used. It shows the dual nature of death in the mind of Iranians. In personification, both the agent and the patient depart from their basic meaning and are conceptualized by different concepts. Moreover, funeral inscriptions show more optimistic and mystical views than tombstone inscriptions. The findings of this study show the dichotomies as well as the positive and negative attitudes towards death among the language users.