بهينه‌سازي ريزازديادي دو گونه‌ چويل (Ferulago subvelutina Rech.f. and Ferulago angulata (Schlecht) Boiss) در معرض خطر انقراض و بومي ايران

Micropropagation optimization of two endangered and endemic species of Ferulago (Ferulago subvelutina Rech.f. and Ferulago angulata (Schlecht) Boiss) in Iran

گياه دارويي چويل (Ferulago ssp.) متعلق به تيره چتريان و بومي ايران است. گونه ­هاي اين جنس به­ دليل خواب بذر، برداشت بي­رويه و تنش ­هاي محيطي از قبيل خشكسالي به ­شدت در معرض انقراض هستند. با در نظر گرفتن اين گياه به­ عنوان يك گياه دارويي-مرتعي ارزشمند، توليد و احياي آن امري ضروري محسوب مي­شود. اين تحقيق با هدف بهينه ­سازي ريزازديادي دو گونه بومي چويل شامل Ferulago angulata و Ferulago subvelutina انجام شد. بيشترين درصد پينه­ زايي در گونه F. angulata (100 درصد) با كاربرد ريزنمونه ريشه‌چه (تحت تيمارهايmg/L NAA 1 + mg/L BAP0، mg/L NAA 5/1 + mg/L BAP0، mg/L NAA 2 + mg/L BAP0) و نيز ريزنمونه برگ حقيقي (تحت تيمارهاي mg/L NAA 5/0 + mg/L BAP5/0، mg/L NAA 2 + mg/L BAP1) و در گونه F. subvelutina با كاربرد ريزنمونه برگ حقيقي (تحت تيمارهاي mg/L NAA 5/0 + mg/L BAP5/0،mg/L NAA 2 + mg/L BAP1) به ­ترتيب به ميزان 33/72 و 66/71 درصد حاصل شد. به‌نحوي‌كه كاربرد توأم هورمون‌هاي سيتوكينين و اكسين در باززايي گونه ­هاي چويل مؤثر واقع شد؛ به­ طوري­كه بيشترين باززايي در گونه F. angulata به ­ترتيب با مقدار 33/53 و 66/46 درصد تحت تيمارهايmg/L NAA 2/0 + mg/L BAP5/0 و mg/L NAA 4/0 + mg/L BAP5/0 بوده و در گونه F. subvelutina با ميزان 33/53 و 60 درصد به­ترتيب در تيمارهاي mg/L NAA 2/0 + mg/L BAP1 و mg/L NAA 4/0 + mg/L BAP1حاصل شد. بهترين تيمار ريشه ­زايي براي هر دو گونه، محيط كشت MS2/1 شاملmg/L IBA 5/0 انتخاب شد. مرحله سازگاري در مخلوطي از خاك، خاك پيت و ماسه با نسبت وزني 1:1:1 انجام شد كه در مجموع 80 درصد از گياهان توليدشده از كشت بافت، در محيط بيرون با موفقيت سازگار شدند.

Ferulago (Ferulago ssp.) genus as medicinal plant belongs to Apiaceae family. It is endemic in Iran. Excess harvesting and environmental stresses such as drought, lead to as endangered plant. By considering this plant as a valuable medicinal-rangeland plant, its production and reclamation is an essential task. This investigation was conducted to optimize micropropagation of two endemic species of Ferulago, included F. angulate and F. subvelutina. Higher percentage of callus induction in F. angulata specie was obtained as 100%, using rootlet explant (under treatments of 0 BAP +1 NAA, 0 BAP +1.5 NAA and 0 BAP +2 NAA mg/l) and also true leaf explants (under treatments of 0.5 BAP + 0.5 NAA and 1 BAP +2 NAA mg/l). For F. subvelutina, higher callus induction was obtained using true leaf explants (under treatments of 0.5 BAP + 0.5 NAA and 1 BAP + 2 NAA mg/l), as 72.33 and 71.66%, respectively. The combined application of the cytokinin and auxin phytohormones was effective in regenerating of both species; so that, the higher regeneration was obtained as 53.33 and 46.66% in F. angulate under treatments of 0.5 BAP + 0.2 NAA mg/l and 0.5 BAP + 0.4 NAA mg/l, respectively. Similarly, the higher regeneration as 53.33 and 60% was obtained in F. subvelutina under treatments of 1 BAP+0.2 NAA mg/l and 1 BAP+0.4 NAA mg/l, respectively. The best rooting treatment in both species was determined as the ½ MS cultural medium included 0.5 mg/l IBA. Their adaptation stage were done using mixture of soil, peat soil and sand with a weight ratio of 1: 1: 1, in which the total of 80% of regenerated plants from tissue culture, were successfully adapted to the outside environment.