تحليلي بر نوشتار سياحان غربي دربارۀ فرش ايران در اواخر آق قويونلو و دورۀ صفويه

Analysis of the writings of western tourists about Iran carpet in and Safavid periods Ağ Qoyunlu the late

دورۀ صفوي به‌عنوان يكي از تأثيرگذارترين ‌دوره‌هاي تاريخي ايران محسوب شده و نوشته‌هاي زيادي نيز در شناخت تحولات اجتماعي، فرهنگي و هنري اين دوره وجود ‍دارد. دانش نظري در مورد فرش ايران در دوره‌هاي تاريخي، نياز به بررسي اسناد تاريخي داشته و در اين خصوص بررسي سفرنامه‌‌‌‌‌‌‌‌هاي نوشته‌شده در دورۀ صفويان مي‌تواند بخشي از اطلاعات فرش ايران را كامل نمايد. مسئلۀ اصلي نيز چرايي و چگونگي حضور اطلاعات فرش در بين متن سفرنامه‌ها و چگونگي طرح موضوعات مرتبط با فرش ايران است. سؤال اصلي عبارت است از؛ تنوع بافته‌ها چگونه است؟ بررسي جغرافياي بافت در دوران صفويه، كاركردها و جنس و ابعاد قالي‌ها چگونه است؟ هدف اصلي شناسايي نگرش سياحان غربي و موضوعات منعكس‌شدۀ فرش‌بافي در عصر صفوي در متن‌هاي سفرنامه‌هاست. نوع تحقيق كيفي است. روش تحقيق توصيفي‌تاريخي و شيوۀ گردآوري داده‌ها كتابخانه‌اي-اسنادي است. نمونۀ آماري در راستاي انجام اين پژوهش، 24 سفرنامه را مورد بررسي قرار داده كه به متن 21 سفرنامه‌ كه به موضوعات فرش اشاره شده، در اين مقاله استناد شده است. نتايج نشان مي‌دهد فرش داراي كاركردهاي متنوع و نيز داراي كاربري‌هاي متفاوت در اين دوره بوده و اطلاعات زيادي بر اساس متن سفرنامه‌ها مي‌توان به دست آورد؛ اما موضوع بسيار مهم در اين است كه به‌رغم دريافت اطلاعات تخصصي همانند جنس مواد اوليه، تنوع بافته‌ها، محل قرارگيري، جغرافياي بافت و... كه در سفرنامه‌ها منعكس شده و نويسندگان غربي، قالي را همواره در يادداشت‌هاي خود مدنظر داشته‌اند، ولي به ويژگي‌هاي هنري مانند طرح و نقش و حتي رنگ و جنبه‌هاي زيباشناسانه اشاره‌اي نكرده‌اند.

Safavid era is considered as one of the most influential periods of history in Iran. There exists plenty of written works about understanding the social, cultural and artistic changes. The theoretical knowledge of Iran carpet in historical periods needs to consider the historical documents. In this regard, travelogues written in Safavid period can shed further light on the information available about Iran carpet. The present study attempted to focus mainly on above-mentioned information about Iran carpet in the travelogues. The main purpose of the research is to identify the attitude of the western tourists as well as subjects of hand woven carpet reflected in travelogues in Safavid period. Specifically, this study examined why the information about Iran carpets in Safavid period should exist in travelogues and how the other related subjects were presented in that period. Indeed, the aim of study focuses on the variety and the geographical position of weaving, the applications, materials and dimensions of the carpets. The research method is historical-descriptive and the data analysis method is qualitative. The data were gathered through library studies and the statistical sample consisting 24 travelogues. It is noteworthy that the present study focused on 21 travelogues texts in which carpet subjects were scrutinized. The results indicated that carpet had various applications in this period and plenty of information can be attained by the text of these travelogues. However, the results revealed that despite the fact that the technical information such as the raw materials, weaving style, applications and geographical position of carpet weaving have been reflected in the travelogues and the western authors have frequently mentioned Iran carpet in their notes, no instance of the artistic aspects such as design, pattern, color and even the aesthetic properties can be tracked.