آينده پژوهي ساختار فضايي منطقه اي در ايران (افق 2040)

Futures Studies of Regional Spatial Structure in Iran (Horizon 2040)

ساختار فضايي ايران حاكي از وجود عدم تعادل­ها در قلمرو سرزميني مي­باشد. پيام عدم تعادل، ناكارائي اقتصادي- اجتماعي و فضايي است كه منجر به توسعه قطبي شده است. ليكن عدم تعادل­هاي دروني در ساختار فضايي مناطق مختلف بيشتر نشانگر تأثير رفتارهاي اقتصادي و اجتماعي بر شكل گيري ساختار فضايي كشور مي­باشد. امروزه شناخت ساختار حاكم بر نظام فضايي، محققين را ناگزير به استفاده از مدل­ها و روش­هاي كمي و كيفي براي تعيين قانونمندي و تطبيق آن بر فضا نموده است. برنامه ريزي بر پايه سناريو نيز از جمله اين روش­ها است كه در آينده­پژوهي بلندمدت به كار مي رود. اين پژوهش به لحاظ هدف كاربردي و به لحاظ روش تحقيق، توصيفي- تحليلي محسوب مي­شود. سناريوهاي ارائه شده از نظر الگو، اكتشافي هستند. عوامل كليدي مورد نياز پژوهش از مطالعات ميداني و اسنادي استخراج شدند تا در اختيار كارشناس ها قرار گيرند. از روش نمونه گيري غيراحتمالي از نوع در دسترس براي انتخاب كارشناس ها استفاده شد. ماتريس اثرات متقابل براي امتيازدهي و نرم افزار ميك مك براي تحليل داده ها مورد استفاده قرار گرفتند. يافته­ هاي پژوهش نشان داد كه تمركز سياسي و فضايي قدرت، تمركز مديريت و برنامه ريزي، برنامه ريزي از بالا به پايين بعنوان سه عامل كليدي تاثيرگذار هستند. همچنين وضعيت سناريوها نشان داد كه نخستين سناريوي ساختار فضايي ايران، مطلوب­ترين آنهاست. در سناريوي دوم، وضعيت­هاي مطلوب بر وضعيت­ هاي ايستا و بحراني آن برتري دارد. در سومين سناريو، عوامل مؤثر در وضعيت بينابين قرار دارند. درنهايت در سناريوي چهارم كه در نقطه مقابل سناريوي نخست قرار مي گيرد، وضعيت هاي نامطلوب بر وضعيت هاي بينابين و مطلوب برتري دارد. با وجود تلاش ها براي زمينه سازي سناريوي اول، اما نتايج حاكي از عدم موفقيت آن تا به امروز است.

Iran's spatial structure indicates the existence of imbalances in the territory. The message of imbalance is socio-economic and spatial inefficiency that has led to polar development. However, internal imbalances in the spatial structure of different regions mostly indicate the effect of economic and social behaviors on the formation of the spatial structure of the country. Nowadays, understanding the structure governing the space system has forced researchers to use quantitative and qualitative models and methods to determine the regularity and adapt it to space. Scenario-based planning is one of these methods that were used in long-term future research. This research is considered as applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of research method. The proposed scenarios are exploratory in terms of pattern. The key factors required for the research were extracted from field and documentary studies to be provided to experts. Non-probability sampling method of available type was used to select experts. Interaction matrices were used for scoring and MicMac software was used for data analysis. Findings showed that political and spatial concentration of power, management and planning focus, top-down planning are the three key factors. Also, the statuses of the scenarios indicate that the first scenario of Iran's spatial structure is the most desirable. In the second scenario, the desired states are superior to the static and critical states. In the third scenario, the effective factors are in the middle ground. Finally, in the fourth scenario, which is opposite to the first scenario, unfavorable situations are superior to intermediate and desirable situations. Despite efforts to lay the groundwork for the first scenario, the results show that it has not been successful to date.