كاركردسنجي شهرهاي آزاد تجاري- صنعتي ايران در راستاي سناريوهاي آينده نظام توليد جهاني (نمونه موردي: جنوب و جنوب شرق ايران)

Performance-Measurement of Free Trade-Industrial Cities of Iran in line with the Global Production System (Case Study: South and Southeastern of Iran)

بيش از چهار دهه از سياست‌هاي جايگزيني واردات به عنوان راهبرد بازرگاني خارجي در ايران سپري شده است. اين راهبرد اگرچه در آغاز، مقياس­هايي از صنعتي شدن را در كشور پديد آورد، اما به دليل تاخير در اجرا، فقدان سياست­گذاري اقتصادي با رويكردهاي تكاملي و نيز تغيير جهت نيافتن به سوي سياست‌هاي برونگرايي، نتوانسته توسعه صنعتي و تجاري قابل قبولي در كشور ايجاد نمايد. در اين زمينه، به نظر مي ­رسد شهرهاي آزاد اقتصادي و تجاري ايران از الزامات فضايي كه پيش ­شرط كسب سود و ارزش افزوده به شمار مي ­رود، محروم است و اين مسأله مي­تواند به ناتواني و ناكارآمدي فزاينده در شهرهاي آزاد تجاري-صنعتي منتهي شود. با توجه به اهميت فزاينده مناطق آزاد تجاري-صنعتي در فرايندهاي اقتصاد سياسي ايران، تحقيق حاضر با روش توصيفي-تحليلي به سنجش كاركردهاي مناطق آزاد تجاري-صنعتي جنوب و جنوب شرق ايران (شامل كيش، قشم و چابهار) پرداخته و ميزان هم­راستايي و انطباق اين مناطق با نظام توليد جهاني را بررسي كرده است. نتايج نشان مي­ دهد كه منطق حاكم بر مناطق آزاد تجاري-صنعتي ايران با منطق توليد در عرصه جهاني شدن منطبق نيست؛ چراكه توليد در آينده باز جهاني به شدت وابسته به تكنولوژي است. از اين رو و با توجه به فرايندهاي اقتصادي و سياسي 20 ساله طي شده در اين مناطق، به­نظر مي­رسد دست­كم در افق زماني 2025، اين مناطق در محروميت نسبي ناشي از نابرخورداري از رويه ­ها و دستاوردهاي توليد تكنولوژيك ­محور، باقي بماند.

It has been four decades since import substitution policies became a foreign trade strategy in Iran. Although this strategy initially created scales of industrialization in the country, but due to delays in implementation, lack of economic policy with evolutionary approaches and not shifting to extroversion policies, could not create acceptable industrial and commercial development in the country. In this regard, it seems that Iran's free economic and commercial cities are deprived of the space requirements that are a precondition for gaining profit and added value, and this can lead to increasing inefficiency and inefficiency in free trade-industrial cities. Considering the increasing importance of free trade-industrial zones in the processes of Iran's political economy, the present study uses a descriptive-analytical method to measure the functions of free trade-industrial zones in southern and southeastern Iran (including Kish, Qeshm and Chabahar) and the degree of alignment and compliance. It has explored these areas with the global production system. The results show that the logic governing the free trade-industrial zones of Iran is not consistent with the logic of production in the field of globalization; because global open future production is highly dependent on technology. Therefore, given the 20-year economic and political processes that have taken place in these areas, it seems that at least in the horizon of 2025, these areas will remain in relative deprivation due to lack of technological production-oriented procedures and achievements.