شهرنشيني، آلودگي آب و رشد اقتصادي در استان‌هاي ايران با رهيافت پانل فضايي

يكي از مهمترين تهديدهاي جدي پيش روي بسياري از كشورها آلودگي‌هاي آب ناشي از مصرف كود و سموم شيميايي كشاورزي است. در مقايسه با اندك پژوهش‌هاي پيشين، توجه به اين مسئله به تفكيك استان‌هاي كشور و لحاظ كردن بعد مكاني و ناهمساني فضايي بين استان‌ها دو نوآوري اين پژوهش بود. اين پژوهش در چارچوب منحني ‌محيط‌زيستي كوزنتس به بررسي اثرات فضايي شهرنشيني، آلودگي آب و رشد اقتصادي طي سال‌هاي 1390 تا 1398 در30 استان ايران پرداخت. براي اين منظور، ابتدا آزمون ايستايي متغيرها انجام شد و سپس قبل از برآورد مدل، براي اطمينان از وجود رابطه هم‌بستگي فضايي بين متغيرها از آزمون‌هاي تشخيصي استفاده شد و در نهايت از رهيافت اقتصادسنجي پانل فضايي براي برآورد مدل كمك گرفته شد. با انجام آزمون ايستايي لوين و همكاران مشخص شد كه تمامي متغيرها در سطح مانا هستند و سپس آزمون‌هاي تشخيصي موران، جري، گتيس و LM Lag (Robust) وجود وابستگي فضايي و مدل دوربين فضايي را تأييد مي‌كنند. نتايج تخمين مدل دوربين فضايي نشان داد كه جمعيت شهرنشيني با ضريب 54.07 و مجذور جمعيت شهرنشيني با ضريب 0.004 و اثرات سرريز اين متغيرها به‌ترتيب با ضرايب 0.054 و 0.000004 در استان‌هاي ايران بر شاخص آلودگي آب تأثير مثبت و منفي دارد كه دليل بر تأييد فرضيه منحني ‌محيط‌‌زيستي كوزنتس در زمينه آلودگي آب در استان‌هاي ايران است. با گسترش شهرنشيني و رشد اقتصادي، شاخص آلودگي آب در استان موردنظر و استان‌هاي مجاور در حال افزايش بوده، اما وقتي از مقدار مشخصي فراتر رود، از شاخص آلودگي آب در اثر مصرف سموم و كودهاي شيميايي در استان و استان‌هاي مجاور كاسته خواهد شد. در اين راستا، پيشنهاد مي‌شود سياست‌گذاران بخش كشاورزي با جايگزيني كودهاي ارگانيك به جاي كودهاي شيميايي زمينه كاهش آلودگي آب در استان‌هاي ايران را فراهم كنند.