نقش بيماري‌هاي همه‌گير در تغيير سياستهاي دولت روسيه تزاري نسبت به سفر حج در منطقه قفقاز (۱۸۶۰ تا ۱۹۱۷ميلادي)

حج‌گزاري در منطقه قفقاز در سال‌هاي 1860-1917م. در سايه رشد تكنولوژي و گسترش شبكه ريلي، با تغيير و تحولات زيادي همراه بود كه رهاورد آن كاهش هزينه و افزايش سرعت، امنيت و آسايش حجاج بود. از طرف ديگر، راه‌هاي سنتي سفر حج دچار تحول بزرگي شد و قفقاز در كانون اصلي اين راه‌ها قرار گرفت و اهميتي دوچندان يافت. در اين شرايط، سفر حج براي آحاد ملت مسلمان قفقاز، آسياي ميانه، چين، افغانستان و ايران آرزويي دست‌يافتني و به پديده نوظهور حج گسترده منجر شد. اين پديده نوظهور با شيوع مرگبار بيماري همه‌گير وبا توأم شد كه با ورود و دخالت‌هاي دولت روسيه تزاري به چالش‌هاي بزرگي ميان مسلمانان و دولت تبديل گرديد. هدف اصلي اين پژوهش كه با رويكرد توصيفي-تحليلي و براساس منابع كتابخانه‌اي انجام شده، پاسخ به اين سؤال مهم است كه نقش بيماري‌هاي همه‌گير بر سفر حج در منطقه قفقاز چگونه بوده است؟ با بررسي شواهد به اين نتيجه ‌رسيده‌ايم كه دولت روسيه از بيماري‌هاي همه‌گير به عنوان يك حربه براي محدود كردن سفر حج به بهانه‌هاي گوناگون و در مقاطع مختلف استفاده مي‌كرد. سفر حج به بهانه بيماري‌ها با محدوديت‌هاي زيادي مواجه شد، اما در سايه گسترش شبكه ريلي، جمعيت حجاج حاضر در حجاز از مناطق قفقاز و آسياي ميانه رشد زيادي داشت.