تحليل مفهوم شيطان در خطبۀ هفتم نهج‌البلاغه براساس نظريۀ آميختگي مفهومي

تجسم شيطان و تصويرسازي از اين مفهوم در قالب پديده هاي عيني و محسوس در روايات ديني بسيار به چشم مي خورد و اين پديده به شكلي برجسته و تأمل برانگيز در خطبۀ هفتم نهج‌البلاغه متجلي شده است كه با مطالعه و بررسي آن، از دريچۀ بلاغت سنتي و حتي برخي نظريه هاي نوين؛ نظير استعارۀ مفهومي، بسياري از زوايا و جنبه هاي اين تصوير سازي و دلالت ها و مفاهيم آن، همچنان در پرده اي از ابهام باقي خواهد ماند. نظريۀ چهار الگويي فضاهاي ذهني فوكونيه و ترنر چگونگي تصويرسازي و آفرينش آميزه هاي مفهومي شيطان و نيز ميزان خيال انگيزي آن را در اين خطبه ارزيابي مي كند؛ از اين رو در مقالۀ پيش رو از طريق كاربست نظريۀ يادشده، تلاش شده است تا شيوۀ طرح مفهوم شيطان و تركيب عناصر و مؤلفه هاي تشكيل دهندۀ آن را در نهج‌البلاغه از نظر زبان شناسي شناختي بازشناسيم. نتايج پژوهش نشان داد كه مفاهيم مندرج در اين خطبه به كمك الگوهاي آميختگي مفهومي متعددي قابل‌ارزيابي است كه در رابطه با موضوعات مرتبط با شيطان و اولياي شيطان مطرح شده اند. در اين الگوها صفات، ويژگي ها و كاركردهاي اشياء، حيوانات و انسان به شيوه اي هنرمندانه گزينش، تركيب و بسط داده شده اند و با انتقال آن‌ها در فضاي آميخته، مفاهيم خلاقانه و بديعي پديد آمده و گاهي هم با يكديگر تركيب شده و به ابداع معاني نوظهور پيچيده اي انجاميده است.