مطالعه تجربيات دانشجويان و فارغ‌التحصيلان دانشگاه تهران از اعمال قدرت در فرآيند پژوهش

هدف: پژوهش دانشگاهي معمولاً به‌صورت گروهي، تيمي و مشترك انجام مي‌شوند. افراد در اين فرآيند به لحاظ هويتي، جايگاه، توانايي‌ها، تيپ‌هاي شخصيتي، خواسته‌ها و آرزوهاي متفاوتي دارند. ازاين‌رو، روابط و نابرابري‌هاي قدرت در اين فرآيند، جزء ويژگي‌هاي ذاتي آن است. ازآنجايي‌كه دانشجويان به لحاظ قدرت، عمدتاً نسبت به ساير كنشگران از جمله اساتيد و مديران از قدرت كمتري برخوردار هستند، درك تجارب آنان بيش از ساير كنشگران اهميت دارد؛ بنابراين، هدف اصلي پژوهش، شناسايي مصاديق اعمال قدرت در فرآيند پژوهش، براساس ديدگاه دانشجويان و فارغ‌التحصيلان است.مواد و روش‌ها: نظر به هدف اين پژوهش مبني بر اكتشاف و توصيف تجربيات دانشجويان و فارغ‌التحصيلان از اعمال قدرت در فرآيند پژوهش، طرح اين پژوهش، كيفي و با استفاده از روش پديدارشناسي توصيفي انجام شده است. دانشجويان تحصيلات تكميلي جامعه پژوهش را تشكيل داده‌اند. روش نمونه‌گيري پژوهش، غيرهدفمند و از نوع معيار (ملاك‌محور) است. بر اين اساس، دانشجويان و فارغ‌التحصيلاني در اين پژوهش مشاركت داده شدند كه معيار تجربه پژوهش تيمي و مشترك، در دسترس بودن و موافقت با انجام مصاحبه را داشته باشند. با 19 دانشجو و فارغ‌التحصيل دانشگاه تهران مصاحبه نيمه‌ساختاريافته صورت پذيرفته است. به‌منظور تجزيه‌وتحليل داده‌ها از روش تجزيه‌وتحليل استيوك-كولايزي-كين استفاده‌شده است.بحث و نتيجه‌گيري: دانشجويان و فارغ‌التحصيلان دانشگاه تهران اعمال قدرت در فرآيند پژوهش را با زد و بند، بدرفتاري، تبعيض و بي‌عدالتي، زورگويي، سوءاستفاده از موقعيت، خلف وعده، نظارت ناكافي/نامناسب و نويسندگي‌هاي غيراخلاقي درك كردند. براساس يافته‌هاي پژوهش، انتخاب استاد راهنما به‌صورت لابي‌گري گروه، نويسندگي زيگزاگي، باندبازي در پذيرش مقالات در مجلات پژوهشي، مهم‌ترين مضامين فرعي زد و بند؛ مشاركت حداكثري دانشجو و بهره‌مندي حداكثري استاد از امتياز پژوهش و استثمار پژوهشي دانشجو توسط استاد، مهم‌ترين مضامين فرعي توصيف‌كننده زورگويي در فرآيند پژوهش؛ سوءاستفاده استاد از دانشجو به دليل قدرت مقاله‌نويسي او، سوءاستفاده استاد از احترام دانشجو براي تعيين ترتيب نويسندگان، سوءاستفاده استاد از نياز دانشجو به پژوهش، دخالت متعصبانه و مغرضانه استاد داور در ارجاعات دانشجو، دريافت غيراخلاقي اعتبار نويسندگي توسط استاد و حضور پيش‌فرض مدير گروه در تمام پايان‌نامه‌ها يا رساله‌هاي گروه مهم‌ترين مضامين فرعي سوءاستفاده از موقعيت؛ راهنمايي ناكافي استاد راهنما، عدم مطالعه پايان‌نامه توسط استاد داور و عدم تسلط استاد بر موضوع پژوهش مهم‌ترين مضامين فرعي نظارت ناكافي/نامناسب؛ تبعيض استاد بين دانشجويان براساس حس دين او به دانشجوي خاص و بي‌عدالتي در نمره پايان‌نامه دو مضمون فرعي تبعيض و بي‌عدالتي؛ نويسندگي صوري استاد توسط دانشجو، مقالات نجات و اسامي صوري در آن‌ها، نقش صوري استاد راهنما، اضافه كردن نويسنده مهمان توسط استاد راهنما و حذف نويسندگان واقعي پژوهش، مهم‌ترين مضامين فرعي توصيف‌كننده نويسندگي‌هاي غيراخلاقي است. ازآنجايي‌كه دانشجويان {و فارغ‌التحصيلان}، يكي از مهم‌ترين كنشگران در فرآيند پژوهش به شمار مي‌آيند، بايد به درك آنان از اعمال قدرت در اين فرآيند توجه نمود؛ زيرا عدم توجه به احساس و درك آنان در مورد چنين رخدادهايي، ممكن است منجر به تغيير يا انحراف از سياست‌هاي پژوهشي شود؛ بنابراين، ضرورت توجه به سياست‌گذاري باز در آموزش عالي و شنيدن صداي تمام كنشگران دانشگاهي، ازجمله دانشجويان و فارغ‌التحصيلان و مشاركت دادن آنان در فرآيند سياست‌گذاري آموزش عالي دوچندان مي‌نمايد.