قاعده‌ي مقابله‌ي متناقض با مقصود و كاربست‌هاي آن در فقه اماميه

Principle of the Interference of Contradictory with Purpose and its Application in the Imāmī Jurisprudence

مقابله يا معارضه‌ي متناقض با مقصود، عنواني است كه در تعليل و تأييد برخي گزاره‌هاي شرعي، در فقه شيعه، مانند منع قاتل از بهره‌مندي از ميراث مقتول، به كار رفته است. اهل سنت نيز، شتاب در تحقق امري، پيش از فرارسيدن زمان آن امر را، مستوجب معاقبه‌ي به حِرمان دانسته‌اند. اگر چه، در قواعد فقه اماميه، سخن چنداني از اين قاعده به ميان نيامده و تنها برخي از ايشان، به تبع اهل سنت، درباره‌ي آن قلم زده‌اند؛ اما، گستره‌ي كاركردهاي اين قاعده‌ي فقهي و امكان ‌بهره‌مندي از آن در مجازات‌هاي تعزيري، ضرورت واكاوي اصالت و صحت آن را روشن مي‌كند. با تأمل در ادله و كاربردهاي اين قاعده در متون فقهي، قوام و استواري آن در شريعت متصور است و چنين به نظر مي‌رسد كه اين قاعده، با شروطي، كه از تحليل و پالايش كاربست‌هاي فقهي آن به دست مي‌آيد، قابليت تعميم دارد. در اين پژوهش، با بهره‌گيري از منابع اسنادي و به روش توصيفي ـ تحليلي به اثبات اصالت و ساختارمندي اين قاعده و تبيين مجراي آن در فقه شيعه پرداخته شده است.

Interference or contrast of contradictory with purpose is a principle that has been used in the casual inference and confirmation of some religious propositions in Shi’ite jurisprudence, such as the murderer’s prohibition of benefiting from the victim’s heritage. Sunnis also consider haste in actualization of an issue before its due time as resulting in disappointment. Although, in the principles of Imāmī jurisprudence, there was not much spoken of this rule, and only some of them, in following the Sunnis, have written about it, the expanse of the functions of this jurisprudential principle and the possibility of enjoying it in punishments clearly illustrates the necessity of verifying its authenticity and soundness. By contemplation on the evidences and applications of this rule in jurisprudential texts, its consistency and solidity is apparent in Shari'a, and it seems that this rule can be generalized to the conditions that are obtained from the analysis and refining of their jurisprudential applications. In this research, using documentary resources and analytical method has been addressed to prove the originality and structure of this rule and to explain its channel in Shi’ite jurisprudence.