تأكيد بر عدالت فضايي از طريق تبيين چارچوب مفهومي محيطِ پاسخده به نيازهاي مبتني بر جنسيتِ دانشجويان

Emphasis on spatial justice by explaining the conceptual framework of the responsive environment to the gender-based needs of students

كي از اصلي‌ترين مفاهيم موردمطالعه علوم جغرافيايي، فضاي جغرافيايي است. هريك از ابعاد مختلف فضا، شكل‌دهنده موضوعي در حوزه اين علم است. سال‌هاست كه انسان‌ها به‌واسطه ايجاد محيط‌هاي ساخته‌شده، تغييراتي انسان‌ساخت در محيط جغرافيايي اطراف خود شكل مي‌دهند. يكي از ابعاد مهم فضا، بُعد كالبدي فضاست. دانشگاه به‌عنوان يك فضاي جغرافيايي ساخته‌شده، نقش بسيار مهمي در رشد شخصيت فردي و اجتماعي دانشجويان دارد. مقدار قابل‌توجهي از تعاملات دانشجويان در محوطه دانشگاه انجام مي‌شود. بر اساس ديدگاه عدالت فضايي، زنان هم بايد از حقِ برابر براي حضور و استفاده از فضاهاي عمومي برخوردار باشند. يكي از عوامل كاهش‌دهنده حضور آن‌ها، طراحي نامناسب فضا و عدم پاسخ‌دهي محيط به نيازهاي آن‌هاست. هدف از اين مطالعه، ارائه چارچوبي در جهت بهبود وضعيت فعليِ فضاهاي باز دانشگاهي در ايران و افزايش عدالت فضايي از طريق ايجاد فرصتِ برابرِ حضور براي همه دانشجويان و پاسخ به اين دو سؤال است كه تفاوت نيازهاي زنان و مردان در رابطه با محيط چيست؟ و مؤلفه‌هاي محيط پاسخ‌ده براي پاسخ به نياز‌هاي متفاوت دو جنس، كدام‌اند؟ براي اين منظور، با رويكردي كيفي و با روش تحليل محتواي كيفي، چهار حوزه «مؤلفه‌هاي كيفيت فضاهاي عمومي»، «عدالت فضايي»، «حقوق فضايي كاربران» و «نيازهاي مبتني بر جنس و جنسيت» از ادبيات استخراج گرديد و پس از همسان‌سازي متون و يافت معاني مشتركِ دروني، تحليل و تفكيك، تلفيق و تجميع آن‌ها، و حصول مؤلفه‌هاي اوليه، براي بررسي ميزان ضروري‌بودن و مرتبط‌بودن هريك از مؤلفه‌ها و معيارهاي به‌دست‌آمده توسط متخصصين، پرسشنامه‌هايي در قالب جداول CVR و CVI به ده نفر متخصص ارسال شد و بنا بر نظر متخصصين و بعد از انجام محاسبات مربوط، اصلاحات لازم صورت گرفت و چارچوب مفهومي جديدي در سه بُعد كلي كالبدي، كاركردي و ادراكي و در پنج مؤلفه «امنيت»، «دسترس‌پذيري»، «آسايش»، «تنوع» و «زيبايي‌شناسي»، به همراه معيارها و زير‌معيارهايي؛ به‌عنوان «نتايج» تحقيق؛ تدوين گرديد. اين تحقيق به معماران، طراحان، برنامه‌ريزان و سياست‌گذاران، در طراحي محيط پاسخ‌ده به نيازهاي همه دانشجويان كمك مي‌كند. همچنين اين چارچوب به‌عنوان يك دستور‌كار پژوهشي، مي‌تواند نقطه شروع تحقيقاتِ تجربيِ بيشتر براي پژوهش‌گران آينده باشد.

One of the main concepts studied in geographical sciences is geographical space. Each of the different dimensions of space forms a subject in this science field. Humans have been creating artificial changes in the geographical environment for many years by creating built environments. One of the crucial dimensions of space is the physical dimension. As a built geographical space, the university has a conspicuous role in developing students’ individual and social personalities. Many of students’ interaction emerges on the campus. According to spatial justice, women should have an equal right to presence in public spaces. One factor diminishing their presence is the improper design and non-responsivity of the environment to their needs. This study aims to provide a framework to improve the status quo of university campus open space in Iran and increase spatial justice by creating equal presence opportunities and answering these two questions: What is the difference between the needs of men and women concerning the environment? an‎d what are the Factors of a responsive environment to meet the different needs of the two sexes? For this purpose, four areas of “The factors of public space quality,” spatial justice,” “spatial rights of users,” “sex and gender-based needs” were extracted from the existing literature and examined by qualitative content analysis. After matching the texts and finding common internal meanings, analyzing and separating, integrating them, and obtaining the fundamental factors, CVR and CVI questionnaires were sent to ten experts to check the necessity and relevance of each obtained factor and criterion. After performing the calculations according to the experts, the necessary corrections were made and a new conceptual framework in three general physical, functional, and perceptional dimensions and in the five components of “security,” “accessibility,” “comfort,” “diversity,” and “aesthetics,” along with criteria and sub-criteria; as the “results” of research; Explained. This research helps architects, designers, planners, and policymakers design an environment that responds to the needs of all students. As a research agenda, this framework could also be the starting point for further empirical research for future researchers.