عامليت نوجوان، عيارسنجي در داستان گزارش مرد لوبيايي از مهدي رجبي

نگارنده در اين مقاله، ابتدا ديدگاه‌هاي نظريه‌پردازان و منتقدان مطرح حوزه‌ي داستان نوجوان را درباره‌ي مسئله‌ي عامليت نوجوان در اين داستان‌ها مطرح كرده است؛ سپس اين مسئله را به‌طور خاص، در قالب دوگانه‌هايي مفهومي از منظر دو نظريه‌پرداز ادبيات نوجوان، روبرتا سيلينگرترايتس و كارن كوتس، تبيين و صورت‌بندي كرده است. در مرحله‌ي بعد، با استفاده از روش تحليل محتواي كيفي فيليپ مي‌رينگ و با تكنيك روندهاي موازي، در يك نمونه داستان نوجوان ايراني (گزارش مرد لوبيايي از مهدي رجبي)، اين دوگانه‌هاي مفهومي را براي تحليل وضعيت عامليت شخصيت داستاني نوجوان به كار برده است. تحليل‌ها نشان داد سوژه‌ي نوجوان در اين رمان، از نظر عامليت، در طيف ميان سوژه‌ي مستقل رمانتيك و سوژه‌ي برساخته و نسبتاً مقهور پست‌مدرن واقع است، اما در بخش پاياني داستان، انتخاب اصلي او متمايل به انديشه‌ي رمانتيك است و متضمن انديشه و عمل آگاهانه در برابر مواضع ايدئولوژيك ديگر و نفي اهميت آن‌هاست. با اين وصف مي‌توان گفت عامليت سوژه‌ي اين داستان بيش‌تر بر اساس انديشه‌ي رمانتيك تصوير شده و بر استقلال سوژه تأكيد دارد، اما باتوجه‌به تعليق وضعيت سوژه در پايان داستان و طرح امكاناتي چون جنون يا مرگ سوژه، بر اهميت نهادهاي قدرت و نيز بر اهميت مرگ به منزله‌ي امري زيستي و گريزناپذير تأكيد مي‌شود. از سوي ديگر، پايان‌بندي داستان با تكيه بر انديشه‌ي كنار‌هم‌بودن و برتري‌دادن آن بر ساير انديشه‌هاي جايگزين، بر شكل‌گيري نوعي هويت زايا دلالت دارد كه البته مستلزم گسست از ساير بخش‌هاي اجتماع و ناديده گرفتن آن‌هاست.