مطالعۀ دست‌افزارهاي سنگي محوطه‌هاي دورۀ مس‌وسنگ شرق استان كردستان

در اين نوشتار مصنوعات سنگي به دست آمده از سه محوطه در بخش شرقي استان كردستان مورد مطالعه قرار مي گيرد. دورۀ مس و سنگ با سنت هاي سفالي متفاوت نسبت به دورۀ قبل در زاگرس نمايان مي شود؛ اين تغييرات در مصنوعات سنگي علاوه بر ابزارهاي متنوع عمدتاً در ظهور گونه اي از تيغه هاي بلند و تيغه هاي داس بسيار منظم و استاندارد ظاهر مي شود. با توجه به فراواني يافته ها، پرسش اصلي در اين مقاله اين است كه فناوري و كاركرد ابزارها در دورۀ مس و سنگ چگونه بوده است؟ اين مطالعه نشان مي دهد كه در اين دوره براي جدا كردن برداشته از سنگ مادر، در مراحل اوليه از شيوۀ ضربۀ مستقيم با چكش سخت و در مراحل بعدي ابزارسازي از شيوۀ فشاري استفاده شده است. هم چنين تيغه هاي بلند و تيغه هاي داس به دست آمده، با وجود اين كه از منظر فن توليد، شيوۀ فشاري تداوم دورۀ نوسنگي زاگرس است؛ اما ازنظر ابعاد و هم چنين نسبت طول تيغه ها به عرض آن ها در يك طبقۀ جديد كه شاخصي نويافته براي دورۀ مس و سنگ است، معرفي مي شوند. وجود ابسيدين و نبود شواهدي از ساخت تيغه هاي داس از نوعي چخماق تيره رنگ خالص، احتمال ساخت تيغه هاي توليد شده از اين گونه در كارگاه هاي تخصصي خارج از محوطه و وارداتي بودن آن ها به اين محوطه ها را نشان مي دهد. نتايج نشان مي دهند كه شروع ساخت تيغه هاي داس منظم از دورۀ مس و سنگ جديد آغاز مي شود و مهارت ساخت اين ابزارها بدون شك مرتبط با وجود افرادي است كه تخصص و توانايي خاصي براي اين توليدات داشته و اين ابزارها را در مناطق خاصي توزيع مي كرده؛ چراكه كمترين دورريز از نوع چخماق مرغوب اين تيغه ها در محوطه ها يافت نشده است. درحالي كه اغلب دورريزها متعلق به گونه هاي سنگ چخماقي هستند كه در آبرفت رودخانه متصل به محوطه است.