گاه‌نگاري نسبي عصر مفرغ جبهۀ شمالي البرز مركزي برپايۀ گونه‌شناسي سفال‌هاي محوطۀ قلعه‌بن بابل، مازندران

در جبهۀ شمالي البرز مركزي كه شامل جبهه هاي طبيعيفرهنگي مازندران و گرگان مي شود، تاكنون پژوهش كامل و جامعي در زمينۀ گاه نگاري برپايۀ داده هاي سفالي و مطالعۀ تسلسل فناوري و گونه شناختي سفال دوران پيش از تاريخ، به ويژه در عصر مفرغ صورت نپذيرفته است. عدم موجوديت گاه نگاري مطلق برروي داده هاي حاصل از كاوش محوطه هاي عصر مفرغ و آهن در منطقه موجب گرديد تا اكثر مجموعه هاي سفالي به خصوص سفال هاي خاكستري در اين مناطق كه ازطريق بررسي هاي باستان شناسي و يا بعضاً ازطريق كاوش به دست آمده اند، در توصيف، طبقه بندي و تحليل گاه نگاري آن ها، عمدتاً تحت تأثير رويكردهاي تاريخ فرهنگي قرار گرفته و اين سفال هاي خاكستري را به عصر آهن انتساب داده اند. البته گاهي شاهد نسبت دادن آن ها به عصر مفرغ به شكلي كلي و بدون تعيين مراحل سه گانۀ اين دوره هستيم؛ بنابراين نبود طبقه بندي و گونه شناسي سفال در چارچوب علمي و تطبيقي و منطبق بر لايه نگاري و گاه نگاري، يكي از مسائل مهم باستان شناختي اين منطقه در عصر مفرغ است. نگارندگان مقالۀ حاضر ازطريق مطالعات فني، تطبيقي، گونه شناسي، گاه نگاري و طبقه بندي سفال هاي عصرمفرغ حاصل از كاوش محوطۀ قلعه بن بابل و با تكيه بر گاه نگاري مطلق كوشيده اند كه يك هم سنجي و گاه نگاري مقايسه اي براي اين دوره ارائه نموده و تعاملات فرهنگي در مقياس منطقه اي و فرامنطقه اي را تحليل كنند. سفال هاي عصرمفرغ اين محوطه با نمونه هاي مكشوف از: گوهر تپه، ياقوت تپه، تپۀ قلعه كش، تپۀ قلعه پي، تپه تركام و تپه عباسي در شرق مازندران، شاه تپه، ترنگ تپه و نرگس تپه در گرگان، و هم چنين تپه حصار در دشت دامغان قابل مقايسه هستند؛ درحالي كه نتيجۀ مطالعۀ تطبيقي سفال هاي قلعه بن بيانگر پيوندهاي فرهنگي بخش مركزي مازندران با نواحي شرقي آن و دشت هاي گرگان و دامغان در عصر مفرغ است، كشف چند قطعه سفال از گونۀ يانيق (كوراارس) در اين محوطه، جستار تازه اي در زمينۀ احتمال ارتباط اين منطقه با خاستگاه هاي اين سفال (شايد شمال غرب ايران) در نيمۀ دوم هزارۀ سوم پيش ازميلاد مي گشايد.