مديريت منابع و راهبردهاي معيشتِ مبتني‌بر باغ‌داري و كشاورزي در بُرخوارِ عصر قاجار (بر پايۀ داده‌هاي باستان‌شناسي و متون تاريخي)

دشت بُرخوار در شمال اصفهان با خاك آبرفتي حاصل خيز و بيش از يك صد رشته قنات، در عصر قاجار كشاورزي و باغ داري پررونقي داشت. هم چنين موقعيت آن در شاهراه اصفهان به مركز حكومت، صدور محصولات را به نواحي ديگر آسان مي نمود. بر اين اساس، مسألۀ اصلي اين مقاله، چگونگي اثرگذاريِ كشاورزي و باغ داري بر معيشت ساكنان بُرخوار است. پرسش ها اين است كه مديريت منابع آب و خاك در دشت برخوار در عصر قاجار چگونه بود و كشاورزي و باغ داري در راهبردهاي معيشتيِ ساكنانِ آن چه جايگاهي داشت؟ ويژگي هاي معماري مرتبط با باغ داري و كشاورزي در دشت برخوار چه بود؟ روش گردآوري داده ها، اسنادي و ميداني و روش پژوهش، تاريخي و توصيفيتحليلي است. نتايج نشانگر مالكيت اربابان و مالكان بزرگ بر اغلب اراضي كشاورزي و باغ ها و مالكيت خرده مالكان بر برخي ديگر از زمين ها و باغات است. كمبود منابع آب سطحي، به توسعۀ روش هاي استخراج آب زيرسطحي منجر شده و بيش از يك صد رشته قنات در دشت بُرخوار، به پايداري اقتصاد كشاورزي و باغ داري كمك مي كرد. مديريت و نوبت بندي گردش آب قنات ها بر پايۀ حجم آب دهي، تعداد خانوار، نوع كشت، وضع زمين و قوانين منطقه اي صورت مي گرفت. هم چنين بر پايۀ شواهد باستان شناسيِ دورۀ قاجار در اين دشت ازجمله باغ ها و خانه باغ هاي نامنظم با نقشۀ ارگانيك و باغ هاي منظم اربابي با نقشۀ از پيش طراحي شده ، كشت وزرع به شيوه هاي كشت معيشتي و تجاري بود. در اوايل دورۀ قاجار، كشت معيشتي و در نيمۀ دوم عصر قاجار، همانند ساير نقاط ايران، كشت تجاري در بُرخوار رايج بود و درآمد كشاورزي تجاري به تأمين معاش و نيازهاي زيستي اختصاص مي يافت. تحليل محتواي كتب قاجاري نيز نشانگر راهبردهاي معيشتي فوق در دشت برخوار است. چنان كه دركنار كشت معيشتيِ گندم، جو، حبوبات، صيفي جات و برخي ميوه ها، كشت تجاري خربزه و پنبه به تقويت توان اقتصادي و تأمين معاش مبتني بر درآمدهاي كشاورزي كمك مي كرد..