سير تحول كالبدي-معنايي «فخرومدين» در بناهاي آرامگاهي به‌جاماندۀ دوران اسلامي (مطالعۀ تطبيقي دوره‌هاي ايلخاني، تيموري و صفوي)

فخرومدين به شبكه هاي درون حصار و اماكن مذهبي گفته مي شود كه به صورت مشبك هايي تكرار شوند. اين گونه ديوارها را با قطعات گل پخته به اشكال هندسي و غير هندسي ساخته اند و چون در فواصل آن ها حفره هايي پديد آمده، كوشيده اند كه فرم آن ها نيز زيبا باشد. در دوران اسلامي ايران، بناهاي آرامگاهي و مقابر پس از مساجد، در شمار مهم ترين آثار معماري و شهرسازي، جاي مي گيرند. ساخت اين بناها از سدۀ چهارم هجري قمري، آغاز و با فراز و فرودهايي تا عهد صفويه، ادامه مي يابد. به گواهي آثار بازمانده، دورۀ ايلخانان در ايران را مي توان دوران اوج رواج و رونق ساخت فخرومدين در بناهاي آرامگاهي دانست. در اين نوشتار، تعدادي از بناهاي آرامگاهي به جامانده از دورۀ ايلخاني، تيموري و صفوي موردبررسي تطبيقي قرار گرفته است. جستار اين پرسش اصلي را كه فخرومدين چه سير تحولي را در دوران اسلامي با تأكيد بر سه دورۀ مذكور، طي نموده است و كاربرد آن، در تطبيق با هم چگونه قابل تشريح و ردگيري است؟ دنبال مي نمايد. اين پژوهش، تركيبي از دو نوع روش پژوهش كيفي و كمّي و به روش توصيفي تحليلي بر پايۀ استدلال منطقي، انجام شده است. جمع آوري داده ها، ازطريق مطالعۀ كتابخانه اي و اسناد معتبر تاريخي و بررسي تصاوير و مراكز اسناد صورت گرفته است. در اين راستا ابتدا پيشينۀ تاريخي و مباني نظري مبحث مورد بررسي قرار گرفته است. سپس تمامي گونه هاي فخرومدين در مقابر سه دورۀ ايلخاني، تيموري و صفوي (درمجموع 25 نمونۀ موردي) با توجه به الگو هاي هندسي، محل قرارگيري و مصالح به كار برده شده در ساخت آن ها تحليل شده است. نتيجۀ مطالعۀ تطبيقي نشان مي دهد كه فخرومدين در قالب هفت شاخصۀ كالبديمعنايي تدوين شده است. اين شاخصه ها شامل: معنويت، شفافيت، آسايش محيطي، امنيت، تعامل بصري، محرميت و زيبايي هستند و مشخص شد كه در دورۀ ايلخاني، شاخصه هاي معنويت و تعامل بصري ، در دورۀ تيموري، شاخصه هاي آسايش محيطي و تعامل بصري و در دورۀ صفوي، شاخصه هاي معنويت و آسايش محيطي مورد تأكيد بوده است.