پديد آورندگان :
حسيني طايفه، فرهاد پژوهشكده محيط زيست و توسعه پايدار، تهران، ايران , ايزديان، منا پژوهشكده محيط زيست و توسعه پايدار، تهران، ايران , عاشوري، عباس اداره كل حفاظت محيط زيست استان گيلان، رشت، ايران , جولايي، ليلا اداره كل حفاظت محيط زيست استان فارس، شيراز، ايران , ابراهيمي، الهام دانشگاه شهيد بهشتي - پژوهشكده علوم محيطي، تهران، ايران
كليدواژه :
سرشماري , پايش جمعيت , تالاب هاي فارس , بسته آماري RTRIM , رژيم آبي , احياء جمعيت
چكيده فارسي :
بهره‌گيري از اطلاعات سرشماري پرندگان آبزي (آبزي و كنار آبزي) براي محاسبه اندازه و روند تغييرات جمعيت متداول است و به عنوان نشانگر تغييرات بوم‌شناختي زيستگاه هاي تالابي در حفاظت از تنوع زيستي اهميت دارد. تالاب هاي استان فارس از جمله متنوع ترين زيستگاه هاي پرندگان آبزي درون سرزميني ايران هستند كه در سال هاي اخير به دليل كاهش تراز آبي و تغييرات زيستگاهي به شدت تخريب شده و تالاب هاي بين المللي آن در فهرست تالاب هاي در معرض تهديد (مونترو) قرار گرفته اند. در اين پژوهش روند تغييرات جمعيت كل پرندگان آبزي استان فارس و تالاب هاي اصلي آن شامل تالاب هاي بين المللي حوضه بختگان (كمجان، طشك و بختگان)، پريشان و دشت ارژن و تالاب هاي مهم كافتر، مهارلو و درياچه سد درودزن بررسي شده است.
مواد و روش ها: نتايج سرشماري پرندگان آبزي مهاجر زمستان‌گذران استان فارس براي سال هاي 2018-1988 از دفتر حفاظت و مديريت حيات وحش سازمان حفاظت محيط زيست دريافت شد. گرچه سرشماري جمعيت از سال 1967 در استان فارس انجام شده است ولي طي سالهاي 1967 تا 1987 سرشماري صرفاً به قوها، غازها، مرغابي ها و چنگرها اختصاص داشت و از سال 1988 ميلادي ساير پرندگان آبزي و كنار آبزي به فهرست سرشماري پرندگان اضافه شدند. داده ها در دو دوره زماني بلند مدت 31 ساله (2018-1988) و كوتاه مدت ده ساله (2018-2009) با استفاده از بسته آماري RTRIM برگرفته از نرم افزار ((TRends & Indices for Monitoring Data TRIM در محيط (R) تجزيه و تحليل شده است.
نتايج و بحث: در 31 سال گذشته حدود 14 درصد جمعيت و 67 درصد گونه هاي پرندگان آبزي ايران (116 گونه از 174 گونه ايران) مربوط به استان فارس بوده است. نتايج حاكي از كاهش شديد جمعيت كل پرندگان آبزي مهاجر استان فارس در بلند مدت با شيب 10.9 درصد (0.0004±0.891) در سال است و در دوره ده ساله نيز روند كاهش جمعيت شديد و با شيب 11- درصد (0.0001±0.890) مي‌باشد. تنها تالاب هاي مهارلو در بلندمدت و درياچه سد درودزن در كوتاهمدت روند جمعيت پايدار داشتند و در ساير تالاب‌ها روند كاهش جمعيت ملايم تا شديد بود. بيشترين كاهش جمعيت بلند مدت در تالاب هاي پريشان و دشت ارژن به ترتيب با 13.9 و 10.1 درصد مشاهده شد. در كوتاه مدت نيز تالاب پريشان بيشترين كاهش جمعيت با شيب (0.0001±0.861) 10- درصد در سال را داشته است. نيز بيشترين تعداد گونه در دهه 90 ميلادي و همچنين در سال هاي 2004 تا 2009 مشاهده گرديد و پس از اين دوره، غناي گونه‌اي اين تالاب‌ها كاهش يافته است. نتايج نشان داد؛ سهم تالاب هاي حوضه بختگان و پريشان از جمعيت كل استان بين 10 تا 88 درصد در نوسان بوده است و كمترين مقدار سهم جمعيت پرندگان در ده سال اخير در اين دو تالاب شمارش شده است. به نظر ميرسد خشك شدن پهنه هاي آبي و تغيير كاربري اراضي از جمله مهم ترين عوامل موثر بر كاهش جمعيت و غناي گونه‌اي پرندگان آبزي بوده است. اين تالاب ها در حال حاضر فاقد شرايط احراز معيار 5 تالابهاي بين المللي رامسر بر اساس وضعيت پرندگان آبزي بوده و لازم است احياء و حفاظت مستمر و اثربخش از آنها در اولويت برنامه هاي حفاظت محيط زيست قرار گيرد.
نتيجه گيري: در سال هاي اخير تغييرات زيستگاهي ناشي از تغيير رژيم آبي و عوامل انسان ساخت باعث كاهش كيفيت زيستگاه هاي تالابي استان فارس و تغييرات شديد جمعيت پرندگان آبزي شده است. تأمين حق آبه محيط زيستي مورد نياز براي پايداري بوم شناختي، استقرار نظام مديريت يكپارچه بوم سازگاني، اجراي برنامه هاي مديريت جامع تالاب ها و پايش جمعيت مهمترين راهبردهاي احياء تالاب هاي مورد مطالعه هستند. نتايج حاصل از اين تحقيق مي‌تواند در مديريت زيست بومي تالاب ها، تدوين و اجراي برنامه احياء و همچنين محاسبه خسارات وارده به تالابهاي اين استان مورد استفاده قرار گيرد.
چكيده لاتين :
Using of waterbirds (waterfowl and waders) census data is common to calculate the size and trend of population changes. Besides, it is important as an indicator of wetlands’ ecological changes in biodiversity conservation. Fars province’s wetlands are one of the most diverse aquatic habitats in Iran where have been severely damaged in recent years due to reduced water levels and habitat changes and consequently, these international wetlands are categorized in the list of Montero as a threatened wetland. In this study, trends of total Waterbirds population changes in Fars province and their main wetlands, including Bakhtegan Basin (Kajjan, Tashk, and Bakhtegan), Parishan and Arjan Plain international wetlands, next to important wetlands of Kaftar, Maharloo and Droudzan Dam Lake have been investigated.
Material and methods: The results of the migratory Waterbirds’ census in Fars province had been obtained from the Department of Environment for about thirty years (1988–2018). Though the population census has been conducted in Fars province since 1967, during the years 1967 to 1987, the census was confined to swans, geese, ducks, and coots, other waterbirds have been added to the bird census since 1988.Data had been analyzed in a long-term period (31-years, 1988-2018) and a short-term period (10-year, 2009-2018) by using RTRIM statistical package. This package has been extracted from Trends & Indices for Monitoring Data (TRIM) in R software.
Results and discussion: About 14% of the population and 67% of Iran's waterbirds (116 out of 174 species of Iran) have been related to Fars province, in 31 years ago. The results have been shown a sharp decline in the total population of migratory waterbirds in Fars province with -10.9% slope (0.891 ± 0.0004) per year and also a sharp decline in population with -11% slope for a 10-year period (0.890±0.0001). Only the Maharloo wetlands in the long-term and the Drudzen Dam Lake in the Short-term had a stable population trend, while in other wetlands the trend of decreasing population was moderate to steep. The highest long-term population decline was observed in Parishan wetlands and Arjan plain with -13.9% and -10.1%, respectively. In the short-term, the Parishan wetland had the highest population decline of -10% (0.861 ±0.0001) per year. The highest number of species was observed in the 90s and also in 2004-2009, after this period the species richness of these wetlands decreased. as far as the result shows, the proportion of Bakhtegan and Parishan’s waterbird population was varied from 10% to 88% of the total Fars province’s population. Also, the lowest proportion of the waterbird’s population in these two wetlands was recorded in the last ten years. It seems that drying up of aquatic zones and land-use change were among the most important factors affecting the reduction of population and species richness of waterbirds. As a matter of fact, these wetlands do not have the 5 international criteria of Ramsar wetlands based on the status of the waterbird population. Therefore, need to be prioritized and effective restoration and protection of them in environmental protection programs.
Conclusion: In recent years, habitat changes due to aquatic changes and anthropogenic factors have reduced the quality of wetland habitats in Fars province and drastic changes in waterbird populations. Providing the environmental sustainability needed for ecological sustainability, establishing an integrated ecosystem management system, implementing comprehensive wetland management programs, and population monitoring are the most important restoration strategies for the studied wetlands. The results of this study can be used in the management of wetlands ecosystems, preparation and implementation of the restoration plan and also a calculation of damages to wetlands in Fars province
