پديد آورندگان :
عطري، شيده دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات - دانشكده منابع طبيعي و محيط زيست ، تهران، ايران , پناهي، مصطفي دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات - دانشكده منابع طبيعي و محيط زيست ، تهران، ايران , ارجمندي، رضا دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات - دانشكده منابع طبيعي و محيط زيست ، تهران، ايران , قراگوزلو، عليرضا دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده عمران، آب و محيط زيست، تهران، ايران
كليدواژه :
InVEST , منطقه حفاظت شده جاجرود , كاربري اراضي , مدل سازي , سناريوساز , تصاوير ماهواره اي
چكيده فارسي :
ه : بررﺳﯽﻋﻤﻠﮑﺮد ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﺳﺖ اﻧﺪرﮐﺎر ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﺟﻬﺎن، ﻃﯽ دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ و از ﺟﻤﻠﻪ در اﯾﺮان، نشان مي‌دهد ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮيﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ، به دليل فقدان اطلاعات دقيق و قابل اتكا، ﺑﯿﺸﺘﺮ متكي ﺑﺮ استفاده از روش‌هاي دﺳﺘﻮري و ارﺷﺎدي ﺑﻮده و ﮐﻤﺘﺮ از روﯾﮑﺮدﻫﺎي مديريتي مبتني بر اطلاعات كمي دقيق استفاده ﺷﺪه اﺳﺖ. در نتيجه، اين مطالعه براي درك بهتر روند تغييرات كاربري در بازه زماني سي سال گذشته (1397-1366) و پيش بيني وضعيت آينده با فرض تداوم روند كنوني و عدم مداخله مديريت مناسب براي تغيير روند موجود، انجام شده و براي اين منظور از چارچوب مدل سازي نرم افزار InVEST جهت تحليل وضعيت حال و ترسيم شرايط آتي بهره گيري شده است. نقشه هاي حاصله، امكان خوبي را براي استنباط روند تغييرات آتي و اصلاح الگوهاي مديريتي براي بهبود شرايط، از سوي مديران و تصميم گيران فراهم مي سازد.
مواد و روش ها: در اين بررسي، با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي لندست 5، 7 و 8 به ترتيب در سال هاي 1366، 1379 و 1397 نقشه كاربري اراضي مجموعه حفاظت شده جاجرود، در محيط نرم افزار سنجش از دور ENVI 5.3 و ArcGIS 10.3 استخراج شده است. درستي و صحت طبقه بندي‌ها مورد ارزيابي قرار گرفته است. طبقات كاربري با توجه به هدف مطالعه به 10 واحد كاربري جداگانه، شامل مراتع فقير، مراتع غني، جنگل دست كاشت، اراضي كشاورزي، اراضي باير، سد، مناطق مسكوني، رود، جاده خاكي و آسفالته تقسيم، سپس وضعيت و مساحت هريك از كاربري ها مورد بررسي قرار گرفته است.در نهايت، به منظور دستيابي به وضعيت آتي منطقه، از ابزار سناريو ساز مجموعه نرم افزاري InVEST نسخه 3.6.0 استفاده شده است. اين نرم افزار با رويكردي كاملاً جديد و متفاوت، به كمي سازي و تهيه نقشه كاربري اراضي پرداخته، وضعيت آينده نقشه سازي شده و پيش بيني هاي مربوطه در اختيار قرار گرفته است.
نتايج و بحث: براساس نتايج به دست آمده در 30 سال گذشته، وسعت مناطق مسكوني، جاده ها و نيز جنگل هاي دست كاشت افزايش، و وسعت پراكنش رودها كاهش داشته است، درنتيجه سطح مراتع فقير افزايش و مراتع غني كاهش داشته همچنين تغييرات در اراضي باير به وضوح قابل مشاهده است. به طوري كه وسعت اراضي باير به دليل تبديل شدن به كاربري هاي انساني در نقاط مجاور سكونتگاه هاي انساني و نيز تبديل شدن به مراتع فقير به دليل وضعيت مطلوب آب و هوايي ازجمله بارش هاي مناسب، تا سال 1379كاهش يافته است. اما وضعيت اراضي باير در دوره منتهي به سال 1397، به دليل وضعيت نامناسب آب و هوايي(خشكسالي) و چراي بي رويه دام و تبديل شدن مراتع فقير به اراضي باير افزايش نشان داده است. اراضي كشاورزي به دليل مجاورت با سكونتگاه هاي انساني، روند افزايشي نشان داده است و سپس به علت افزايش ارزش زمين، به كاربري سكونتگاهي تبديل و روند كاهشي در پيش گرفته است. احداث و بهره برداري سد ماملو از ديگركاربري هاي انساني دهه گذشته در منطقه بوده است. در واقع به دليل همجوراي منطقه با شهر بزرگ تهران و افزايش روزافزون جمعيت، نياز به خدمات اكوسيستمي منطقه افزايش داشته در نتيجه كاربري هاي انسان ساخت جايگزين كاربري هاي طبيعي شده اند.بررسي وضعيت آينده نيز نشان داد وسعت برخي از كاربري هاي انساني، ازجمله مناطق مسكوني و جنگل هاي دست كاشت، افزايش و به تبع آن مساحت مراتع و اراضي كشاورزي كاهش خواهد داشت. اراضي باير نيز روند افزايشي نشان داد كه حاصل مناسب نبودن الگوي مديريتي موجود و در نتيجه تبديل مراتع به زمين هاي باير است. درمجموع در بازه زماني اين مطالعه، بيشترين كاهش مساحت را مراتع غني و بيشترين افزايش در وسعت كاربري را مناطق مسكوني به خود اختصاص داده است.
نتيجه گيري: منطقه حفاظت شده جاجرود طي 30 سال گذشته، به دليل مداخلات انساني، دستخوش تغييرات مهمي از نظر كاربري اراضي شده است. چنين تغييراتي عمدتاً ريشه در دگرگوني هاي اقتصادي و اجتماعي داشته و با فراز و نشيب هاي مديريتي در رعايت موازين حفاظتي محدوده و تلاش براي دستيابي به اهداف تعريف شده براي چنين مناطقي همراه بوده است. به گونه اي كه تغييرات هميشگي كاربري اراضي طبيعي و جايگزين شدن كاربري هاي انساني در سايه اقدامات توسعه اي بي هدف و بي ضابطه، سيماي طبيعي منطقه حفاظت شده جاجرود را مخدوش ساخته است. اين مطالعه نشان داد تغييرات خدمات چندگانه اكوسيستم به واسطه تغييرات در پوشش/كاربري اراضي به عنوان محركه هاي اصلي تغييرات انساني عمل خواهد كرد. همچنين با پيش بيني تغيير كاربري اراضي، مي توان علاوه بر شناسايي نواحي مناسب براي حفاظت سرمايه هاي طبيعي، توسعه كاربري هاي انساني و بهره برداري پايدار از سرزمين، برنامه ريزي توسعه فضايي را نيز به نحوي پيش برد كه ضمن كاهش عدم قطعيت هاي آتي به تصميم گيري هاي آگاهانه و تقويت هم افزايي ها در هر يك از دو بخش محيط زيست و توسعه كمك نمايد.
چكيده لاتين :
Reviewing the Function of many environmental conservation organizations over the past decades, including in Iran, shows that the focus of environmental orientations and policies, due to the lack of accurate and reliable information, is more dependent on the application of instructions and guidance methods, and less Quantitative management approaches are used. Therefore, this study is aimed at modeling the process of land use changes in the last thirty years (1987-2018) and predicting the future status in case of continuation of the current trend and using improper management patterns. For this purpose, the InVEST software is used to analyze the present situation and to draw future conditions. The results in map form provide a good opportunity for managers and decision-makers to infer trends in future changes and modify management patterns to improve conditions.
Material and methods: In this study, satellite images of Landsat 5, 7 and 8 According to years 1987, 2000 and 2018, were used for land use mapping in Jajrood protected area through extraction in ENVI 5.3 remote sensing software and ArcGIS 10.3 software. The accuracy of the classifications has been evaluated. According to the purpose of the study the area of study is divided into 10 user units. These units include poor rangelands, rich rangelands, planted forests, agricultural lands, barren lands, dam, residential areas, rivers, dirt and paved roads and the status and area of each user unit was determined.Finally, the scenario generator model of the InVEST software version 3.6.0., which uses a completely new approach to quantify and map, was applied in mapping the status of the future.
Results and discussion: According to the results of the past 30 years, the extent of residential areas, roads and planted forests has increased, and the extent of river distribution has decreased, as a result poor rangelands increased and rich rangelands decreased as well as changes in barren lands was clearly visible. So that, the extent of the barren lands has declined by the year 2000 due to the conversion to man-made use (near residential areas) and poor rangelands (due to favorable weather conditions, including suitable rainfall). The situation in the Barren areas during the period ending in 2018 has increased due to the bad weather (drought) and the irregular grazing of livestock and the conversion of poor rangelands into the Barren areas. The agricultural lands have increased over a period of time due to its proximity to residential areas and then a downward trend has taken place due to increasing land value. In recent years, the Mamlou Dam has also been constructed and operated in the area. In fact, because of Jajrood's proximity to large city of Tehran and the increasing population, the need for ecosystem services in the area has increased, and man-made uses being replaced natural land uses.Future forecasts showed that the extent of planted forests, barren and residential areas would increase; rangelands and agricultural lands would decrease. During the study period, rich rangelands marked as the most reduced area and residential areas marked as the most increased area.
Conclusion: The Jajrood Protected Area has undergone significant land use changes over the past 30 years due to human intervention. These changes have been caused by economic and social changes. It has been accompanied by management challenges in adherence to safeguards and efforts to achieve the defined goals for such areas. The changes of natural land use and the replacement of man-made use in the face of unnecessary development have undermined the natural landscape of the Jajrood Protected Area. This study showed that changes in multiple ecosystem services will act as major drivers of human change through changes in land cover / land use.In addition to identifying land use change, identifying suitable areas for natural capital conservation, man-made use development and sustainable land use, spatial development planning can be carried out in a way that reduces future uncertainties. It will result in making informed decisions and foster synergies in both environmental and development sectors.
