پديد آورندگان :
يدالهي، پيام دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده مهندسي عمران آب و محيط زيست - گروه مهندسي در سوانح طبيعي سيل و زلزله، تهران، ايران , ظهرابي، بابك دانشگاه اصفهان - پژوهشگاه مهندسي بحران‌هاي طبيعي شاخص پژوه - گروه مهندسي در سوانح طبيعي(سيل و زلزله)، اصفهان، ايران , جعفري، حميدرضا دانشگاه تهران - دانشكده مهندسي محيط زيست - گروه مهندسي در سوانح طبيعي(سيل و زلزله)، تهران، ايران , حسني، نعمت دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده مهندسي عمران آب و محيط زيست - گروه مهندسي در سوانح طبيعي سيل و زلزله، تهران، ايران , مرتضوي، علي‌اصغر دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده مهندسي عمران آب و محيط زيست - گروه مهندسي در سوانح طبيعي سيل و زلزله، تهران، ايران , قاسمي، عادل شركت آب منطقه‌اي استان همدان، همدان، ايران
كليدواژه :
مشكلات مديريتي آبخوان , خشكسالي , فرونشست , زمين دشت چاردولي
چكيده فارسي :
يكي از چالش‌‌هاي بزرگ آب‌‌هاي زيرزميني مصرف بيش از حد آن در بخش كشاورزي است. از اين‌رو توجه به مديريت منابع آب جهت جلوگيري از افت سطح آب زيرزميني ضروري است. دشت چهاردولي در استان همدان، طي سال‌هاي اخير به‌دليل كمبود منابع آب‌‌هاي سطحي با افزايش برداشت از آب‌‌هاي زيرزميني مواجه شده است. در اين مطالعه با توجه به محدوديت منابع آب و استفاده بي‌رويه از آب زيرزميني، ضرورت بررسي افت سطح ايستابي و مديريت آن در آبخوان دشت چهاردولي اسدآباد مورد توجه قرار گرفت.
مواد و روش ها: تحقيق حاضر از نظر هدف، كاربردي و از نظر روش جمع‌آوري داده‌ها، به دو صورت اسنادي و پيمايشي است. در روش اسنادي از آمار و اطلاعات بارش‌هاي سالانه در يك دوره 27 ساله اداره كل هواشناسي استان، و ميزان افت سطح آب‌‌هاي زيرزميني (43 حلقه چاه) از اطلاعات شركت آب منطقه‌اي همدان و اطلاعات سازمان جهادكشاورزي بهره گرفته شد. در روش پيمايشي با كشاورزان بهره‌بردار از منابع آب زيرزميني دشت چهاردولي (56 نفر) و كارشناسان شركت آب منطقه‌اي استان (40نفر) مصاحبه شد و ابزار لازم براي بررسي افت سطح آب زيرزميني و مديريت عوارض ناشي از آن، طرح‌ريزي گرديد. آلفاي كرونباخ ابزار 86/0 بهدست آمد كه نشان داد از پايايي مناسبي برخوردار مي باشد.
نتايج و بحث: نتايج نشان داد سطح آب زيرزميني طي 27 سال به‌طور متوسط ساليانه 1/67 سانتي‌متر افت داشته است. در مقابل نمودار بارندگي نشان ميدهد در هر سال به‌طور متوسط 3/303 ميلي‌متر ريزش‌‌هاي جوي اتفاق افتاده است. ضمن آن‌كه مقدار سنجه SPI نيز در 21 سال اوليه مطالعاتي منفي بوده است. ضريب همبستگي بين افت سطح آب با ميزان بارش برابر 14/0= r و 08/0= p نيز نشان ميدهد ارتباط افت سطح آب زيرزميني با بارش معنادار نيست. در زمينه بررسي نظرهاي كشاورزان و كارشناسان در مورد مشكلهاي مديريتي منابع آب، 9عامل مؤثر از ديدگاه شركتكنندگان بررسي و اولويتبندي شد. شركت در كلاس‌هاي روش‌هاي مديريت آب در مزرعه از ديدگاه كارشناسان و وجود برنامههاي آموزشي راديو و تلويزيون از ديدگاه كشاورزان دو اولويت اصلي در زمينه بخش آموزش و ترويج شناخته شدند. اولويت‌ها و زمينه‌‌هاي فكري كشاورزان و كارشناسان در مورد عامل‌هاي مسئوليت‌پذيري، ريسك‌پذيري و درك شدت تخريب منابع آب به طور كامل مشابه يگديگر است. در بخش حفاظت از منابع آب عدم تسطيح زمين هاي به‌عنوان اولويت اول هر دو گروه كارشناسان و كشاورزان بود. در بخش برنامه‌ريزي اولويت اول كشاورزان و كارشناسان تدوين قوانين مطلوب توزيع آب، جهت استفاده بهينه از منابع آب بود. در عامل مديريت بهره‌وري آب، اولويت اول كارشناسان و كشاورزان، جايگزيني محصولات ديم با محصولات داراي نياز آبي بالا بوده و مشكل هاي مالي آخرين عامل مورد بررسي بود. از ديدگاه كارشناسان، نبود بودجه مناسب و به‌موقع در رتبه يك در حاليكه كشاورزان كاهش قيمت محصولات توليدي در زمان فروش را اولويت اول دانستند.
نتيجه گيري: نتايج اين پژوهش نشان داد مشكل هاي مديريتي با افت سطح آب‌‌هاي زيرزميني منطقه مرتبط است. با توجه به هم‌سو بودن نظر كارشناسان و كشاورزان در مسئوليت‌پذيري هر دو گروه از تخريب منابع آب و مؤثر دانستن برنامههاي آموزشي به‌نظر مي‌رسد آﮔﺎهﺳﺎزي اﻓﺮاد ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪي برنامههاي آموزشي و ارتقاء آموزش و ترويج ادارات آب منطقه‌اي و جهاد كشاورزي ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪﺗﺮي ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ آبﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺷﻮد. بنابر نتايج افت سطح آب‌‌هاي زيرزميني با ميزان بارش مرتبط نيست و عامل هاي انساني در اين پديده نقش مهمتري دارند. بنابراين در كاهش اين مشكل هم كاربران دشت يعني كشاورزان و هم كارشناسان و مسئولان منابع آب، جهاد كشاورزي و محيط زيست نقش دارند. بنابراين اين سازمان‌ها بايد در برنامههاي مدون و يكپارچه برنامههاي كوتاه مدت و بلندمدت جهت حفظ منابع آب زيرزميني را در اولويت هدفهاي خود داشته باشند. همچنين براساس نتايج پژوهش روند نزولي سطح آبخوان در چندسال آينده نيز ادامه خواهد داشت كه بازنگري جدي قوانين برداشت آب در سطح دشت را ضروري مي نمايد.
چكيده لاتين :
Background: One of the major challenges of groundwater is its over-consumption in agriculture. Therefore, it is necessary to pay attention to water resources management to prevent the drop in groundwater levels. Chahardoli Plain in Hamadan Province has faced an increase in groundwater abstraction in recent years due to the lack of surface water resources. In this study, due to limited water resources and irregular use of groundwater, the drop in water level and its management in the aquifer of Chahardoli Plain of Asadabad was considered.
Material and methods:
This is an applied study in which both documentary and survey methods were used for data collection. In the documentary method, the statistics of annual rainfall in a 27-year period of the General Meteorological Department of the province, and the amount of groundwater level drop (43 wells) were used. In the survey method, interviews with farmers that used groundwater resources of Chahardoli Plain (56 subjects), experts of the regional water company (40 subjects), and the necessary tools were designed to investigate the decrease in groundwater level and its side effects. Cronbach's alpha of the instrument was 0.86, which showed that it had good reliability.
Results and discussion:
The results showed that the groundwater level has dropped by an average of 67.1 cm per year over 27 years. In contrast, the rainfall chart showed an average of 303.3 mm of precipitation per year. The overall slope of the equation for the drop in groundwater level data was -0.77 m and the overall slope of the equation for the rainfall data was 0.083 mm. This means that the slope of the groundwater was higher than the slope of the increase in rainfall. Meanwhile, the SPI index was negative in the first 21 years. The correlation coefficient between the drop in water level and precipitation was equal to r = 0.14 and p = 0.08. This showed that the relationship between groundwater level drop and precipitation was not significant. In order to interview farmers and experts on water management problems, according to the results, nine factors were examined and prioritized from the perspective of participants. Participating in farm water management courses from the experts' point of view and the existence of educational programs on radio and television for the farmers were the two main priorities. The priorities of farmers and experts regarding the factors of responsibility, risk-taking, and understanding the severity of water resource degradation were quite similar. In the case of water resources protection, non-leveling of lands was the first priority of both groups of experts and farmers. In the planning section, the first priority of farmers and experts was to develop optimal water distribution laws for the optimal use of water resources. In the case of water productivity management, the first priority of both was to replace rain-fed crops with products with high water requirements. In financial problems, according to experts, the lack of a proper and timely budget was the first priority, while farmers considered it to be reducing the price of manufactured products at the time of sale.
Conclusion:
The results showed that management problems were related to the drop in groundwater levels in the region. Considering the consensus of experts and farmers on taking responsibility for the destruction of water resources and the effectiveness of educational programs, it seems that the preparation of educational programs on radio and television, and improving educational programs of regional water departments and agricultural institutions will increase the desire to maintain groundwater. According to the results, the decrease of groundwater level is not related to the amount of precipitation and human factors have a more important role in this regard. Therefore, all users of the plain, i.e. farmers, experts, officials in charge of water resources, agricultural jihad, and the environmental organizations have a role in reducing this problem. Therefore, these organizations should prioritize their goals in codified and integrated plans for short-term and long-term plans to conserve groundwater resources. Also, according to the results of the research, the downward trend of the aquifer level will continue in the next few years, which necessitates a serious review of water abstraction laws in the plain.
