بازالت‌هاي آلكالن كرتاسه پسين منطقه تالش: پيامدي از تحولات تكتونيكي حاشيه قاره‌اي جنوب اوراسيا (البرز غربي)

Late Cretaceous alkali basalts of Talesh area: Implication for tectonic evolution of continental margin in the southern Eurasia (western Alborz)

بازالت‌هاي آلكالن منطقه تالش همراه با ساير واحدهاي رسوبي كرتاسه بالايي در البرز غربي (شمال ايران) برونزد دارند. كاني‌هاي اصلي اين سنگ‌ها شامل كلينوپيروكسن، پلاژيوكلاز± آلكالي فلدسپار است. از لحاظ ژئوشيميايي، مقادير بالاي TiO2 (wt. % 96/2- 68/1) ، K2O+ Na2O (wt. % 06/9- 09/3) و نسبت‌ (La/Yb) N (39/23- 30/10) و همچنين Nb/Y>1 (9/3- 51/1) سازگار با تركيب آلكالن نمونه‌هاست. از طرفي در نمودارهاي چندعنصري بهنجار شده نسبت به گوشته اوليه، غني شدگي عناصر ناسازگار شباهت اين سنگ‌ها به بازالت‌هاي درون‌پليتي يا جزاير اقيانوسي (OIB) را نشان مي‌دهد. از نظر جايگاه تكتونيكي، نسبت‌هاي عناصر كمياب همچون Zr/Y (80/10- 52/5)، Ta/Yb (65/2- 12/1)، Th/Yb (81/5- 80/1) و Ti/Y (418-753) در محدوده بازالت‌هاي آلكالن درون‌پليتي است. بنابراين مي‌توان اظهار داشت كه منطقه تالش در اواخر كرتاسه پسين ثبت‌كننده يك فعاليت آتشفشاني درون‌پليتي قاره‌اي بوده است. چنين ماگماتيسمي از ذوب درجه پايين (3 تا 7%) يك منشأ گوشته‌اي آستنوسفري غني شده از نوع EMII در رخساره گارنت لرزوليت بوجود آمده است. گستره حضور بازالت­هاي آلكالن با محتواي بالاي Ti درتالش و ديگر بخش‌هاي البرز غربي و مركزي (همچون جنوب لاهيجان، و مرزن‌آباد ) و گرجستان با تشكيل يك سيستم ريفتي در بازه زماني كرتاسه پسين در حاشيه جنوبي اوراسيا از قفقاز كوچك تا البرز مركزي قابل تفسير است.

Talesh alkali basalts (TAB), accompanied by Upper Cretaceous sedimentary units, are exposed in the western Alborz (North of Iran). Clinopyroxene, plagioclase, ± alkali feldspar are the main minerals in these rocks. The geochemical characters such as high contents of TiO2 (1.68-2.96 wt.%), K2O+Na2O (3.09-9.06 wt.%), and high ratios of (La/Yb)N (9.3-23.4), and Nb/Y>1(1.51-3.9), are consistent with their alkaline composition. In the primitive mantle-normalized multi-elements diagram, these rocks show enrichment of all incompatible elements that are similar to intraplate basalts or oceanic island basalts (OIB). The trace element ratios such as Zr/Y (5.52-10.80), Ta/Yb (1.12-2.65), Th/Yb (1.80-5.81), and Ti/Y (418-753) plot within the range of the alkali within plate basalt. Therefore, the Talesh area in the western Alborz recorded an intra-continental volcanic activity during the Late Cretaceous. This magmatism was generated by lower partial melting (3-7%) of an EMII-enriched asthenospheric mantle source of garnet lherzolite facies. The presence of the high-Ti alkali basalts in Talesh and other parts of western and central Alborz (such as southern Lahijan and Marzanabad basalts) to Georgia could be interpreted by forming a rift system on the southern margin of Eurasia from the Lesser Caucasus to the central Alborz during the Late Cretaceous.