ماهيت شناسي قرارداد در فقه اماميه و حقوق ايران با رويكردي به ديدگاه امام خميني (ره)

Understanding the Nature of Contract in Imamiya Jurisprudence and Iran’s Law with an Approach based on Imam Khomeini’s Views

ارايه معياري مناسب براي شناخت ماهيت قرارداد موجب كاربرد سودمند اين ابزار اعتباري براي اداره روابط حقوقي جامعه خواهد بود؛ زيرا عدم وجود معيار مناسب موجب اختلاف نظر در تعيين مصاديق قرارداد شده و نتيجه اي جز افزايش هزينه اداره روابط اجتماعي و عدم قطعيت و عدم پيش بيني پذيري نخواهد داشت. بر همين اساس بايد پرسش اصلي پژوهش را اين گونه مطرح نمود كه ماهيت قرارداد چيست؟ براي پاسخ به اين پرسش با روش توصيفي - تحليلي به كاربرد معيار شناخت ماهيت موجودات طبيعي و نفس الامري در ماهيت شناسي قرارداد به عنوان مصداق بارز موجود اعتباري و فرضي اقدام شده است. پاسخ به دست آمده به عنوان دستاورد اين پژوهش دلالت بر اين دارد كه ماهيت قرارداد مترداف با چيستي آن است كه اين چيستي نيز مترادف با مقتضاي ذات غايي قرارداد است همان هدفي كه قرارداد براي تامين آن در روابط اجتماعي به وجود آمده است و بدون اين هدف وجود قرارداد بيهوده خواهد بود. در ميان حقوقدانان دكتر محمدجعفر جعفري لنگرودي و در ميان فقها امام خميني را بايد به عنوان نظريه پردازان برجسته در اين زمينه قلمداد نمود كه مقتضاي ذات غايي قرارداد را به عنوان ماهيت آن موردبحث قرار داده اند. اين نظريه در برابر نظريه اثر مستقيم قرارداد به عنوان مقتضاي ذات آن، قرارگرفته كه در فقه اماميه مطرح شده و در بند يك ماده 233 قانون مدني پذيرفته شده است.

Presentation of an appropriate criterion for understanding the nature of contract will result in useful application of this credit-based instrument in administration of the legal relations in a society. This is because lack of an appropriate criterion will cause discord and disagreement on determining articles of the contract and will eventually result in increasing cost of administering social relations, lack of certainty and lack of predictability. On this basis, the principal question of this research paper is about the nature of contract. To find an appropriate answer to the principal question of “What is the nature of a contract?” we have applied a descriptive-analytical methodology to find a criterion for understanding the nature of natural creatures per se in understanding the nature of contract as a clear example of a credit-based and hypothetical thing. Findings of this paper indicate that the nature of contract is synonymous with its quiddity and this quiddity is itself synonymous with the need for the existence of ultimate nature for a contract, i.e. the same goal for realization of which in social relations the contract has been created. Without such a goal, the existence of contract will be all in vain. Among experts at law, Dr. Mohammad Jafar Langroudi and among jurists, Imam Khomeini must be considered as outstanding theoreticians in the field who have both argued the need for ultimate essence of a contract as its nature. This theory stands counter to the theory of direct effects and is considered as a prerequisite for its nature as argued in Imamiya jurisprudence, whilst it has been accepted in Iran’s law in Clause 1 of Article 233 of Civil Code.