درنگي فرهنگي ـ انسان‌شناختي در تاريخ بقيع در دو سدۀ نخست هجري

ابژه‌هاي تاريخي در بستر فرهنگ اسلام و  تشيع  كه از ابعاد انسان‌شناختي برخوردارند، معمولاً مورد غفلت واقع‌شده‌اند. قبرستان بقيع به‌عنوان يكي از  كهن‌ترين گورستان‌هاي اسلامي و يكي از مراكز زيارتي شيعيان، از جهت بررسي‌هاي انسان‌شناختي بسيار بااهميت است.در اين پژوهش اين گورستان با استفاده از نگرش انسان‌شناسي تاريخي در سده‌هاي نخست هجري مورد بررسي قرار گرفته است.  نتايج حاكي از آن است كه بقيع در سدۀ نخست هجري عمدتاً كاركردي اجتماعي مناسكي داشته است. از لحاظ اجتماعي براي سكونت، اقامۀ نماز و يا برگزاري تجمعات از آن استفاده مي شده است. از لحاظ مناسكي نيز با مجموعه‌اي از آداب مربوط به مرگ مردمان حجاز در ارتباط بوده است.در سدۀ دوم هجري برخي ابعاد انسان‌شناسي و فرهنگي بقيع رخ مي‌نمايد. نخست آنكه نزد اعراب آن دوره جايگاهي اسطوره‌اي مي‌يابد و باورهايي دربارۀ جايگاه غيبي و شگفت آن شكل مي‌گيرد. از لحاظ هويتي نيز اهميت زيادي يافته و هم‌زمان با تثبيت هويت‌هاي فرقه‌اي و مذهبي، نشا نه هايي از جدال‌هاي هويتي فرقه‌اي در مناسك مرگ و به‌ طور خاص تدفين در بقيع مشاهده مي شود.