تبيين قاعده إضلال در فقه تربيتي؛ باتاكيد بر مفهوم-شناسي

فقه تربيتي در مسير رشد و بالندگي، نيازمند توسعه قلمروهاي پيراموني خود مانند «قواعد تربيتي» است؛ زيرا اين قواعد در «تفقه تربيتي»، مفيد و پُركاربرد است. اِضلال (گمراه كردن ديگران) از عناويني است كه سياست‌ها، اقدامات و روش‌هاي آموزشي و پرورشي مي‌تواند مصداق آن قرار گيرد. نوشتار پيش‌رو در صدد است از ماهيت و حقيقت اِضلال (گمراه كردن ديگران) سخن بگويد و زواياي مفهوم اِضلال و نسبتش را با مفاهيم مشابه تبيين كند. روش اين مقاله، توصيفي _ استنباطي است و نمونه‌گيري در آن به شيوه هدفمند انجام شده (تبيين مفهومي اضلال و مفاهيم مشابه و تحليل شبكه مفاهيم) و روش تحليل آن، تحليل محتواي كيفي است. پس از بررسي‌ها روشن شد كه اضلال داراي دو معناي عام و خاص است و معناي خاص، فقط گمراهي شناختي و عقيدتي را شامل مي‌شود و در اين معنا با عناويني چون «تعليم ضلال» و شبهه‌افكني قرابت دارد. همچنين دانستيم كه اضلال مفهومي غيرقصدي است و در صِدق آن، اضلال فعلي و شخصي و همچنين تحقق گمراهي (ضلالت) مدنظر است و اختصاصي به اضلال عقيدتي ندارد. همچنين در باب نسبت مفهوم/قاعده اضلال با مفاهيم مشابه، به اين نتيجه رسيديم كه اضلال از حيث اصل تسبيب، نوعي اغراء ديگران به جهل و اعانه ديگران به گناه است؛ اما از حيث نوع تسبيب، بيشتر به مقوله ره‌زني اشاره دارد؛ برخلاف آن عناوين. همچنين دانستيم كه نسبت عنوان اضلال با عنوان «تعليم ضلال» و «شبهه‌افكني»، نسبت عام و خاص مِن‌وجه است.