ارزيابي تاب‌ آوري محيط‌ زيست دريايي شمال جزيرة قشم – تنگة هرمز بر اساس مدل DPSIR

Assessment of marine environment resilience in the northQeshm Island - Strait of Hormuz based on the DPSIR model

با توجه به افزايش فشارهاي انساني بر سوحل دريايي، همواره نياز اساسي به تفهيم و ترسيم چالش‌هاي پيچيده پايداري و كمك به ساماندهي تحقيقات احساس مي‌گردد. بنابراين با تدوين چنين چارچوب جامعي مي‌توان به پيش‌بيني تغييرات و پشتيباني تصميم‌هاي مديريتي و همچنين ميزان تاب‌آوري محيط‌زيست منطقه دست يافت. در اين زمينه چارچوب مفهومي مدل عوامل پيشران، فشار، وضعيت، اثرات و پاسخ‌ها موسوم به DPSIR يكي از رويكردهايي است كه مي‌تواند در مناطق ساحلي-دريايي مورد استفاده قرار گيرد. از طرفي قشم نيز به‌عنوان بزرگترين و مهمترين جزيرة و از مناطق استراتژيك حوزة خليج فارس مي‌باشد. در دهه‌هاي اخير، ويژگي‌هاي خاص اين منطقه به‌همراه محيط‌زيست متنوع و حساس سبب تبديل اين محدوده به يكي از قطب‌هاي عمده گردشگري فرهنگي، طبيعي و زمين‌شناسي كشور شده است. بر اين اساس، در تحقيق حاضر با رويكردي توأم به بررسي تاب‌آوري محيط‌زيست دريايي در كرانه‌هاي شمالي سواحل جزيره قشم با استفاده از معيارهاي اقتصادي- اجتماعي پرداخته شد. در اين راستا به جهت كمّي‌سازي هرچه بهتر نتايج، چارچوب مفهومي مدل DPSIR در تلفيق با مدل معادلات ساختاري (SEM-PLS) كه از رويكردهاي غيرآزمايشي است، به‌كار گرفته شد. با توجه به نقشه‌شناختي فازي، شاخص اقتصادي در اين منطقه به‌ترتيب با وزن‌هاي 0/62، 0/62 و 0/5 با شاخص نهادي- مديريتي و زيستي داراي رابطه دو سويه و مثبت مي‌باشد، اين عامل با وزن 0/65 با شاخص اجتماعي- فرهنگي رابطه دو سويه و منفي دارد. همچنين، شاخص اقتصادي با وزن 0/69 با شاخص فيزيكي و شيميايي رابطه يك‌سويه و منفي دارد.

There is always an adamant need to comprehend and draw the complex challenges of sustainability and help to organizing studies due to the increasing human-related pressures on coastal zones. Hence, by formulating such a comprehensive framework, it could be possible to anticipate changes and supporting managerial decisions, as well as the degree of environment resilience in the region. One of the approaches utilized in littoral zones is the conceptual framework of drivers, pressure, status, impact and responses, DPSIR. Qeshm Island, the largest island in the Persian Gulf, accounts for being the most vital and strategic area in the region. In recent decades, Qeshm has become one of the major cultural, natural, geological as well as tourism hubs of the country due to its unique regional characteristics, along with its biodiversity and environmental sensitivity. Thereby, in the present research, a combined approach was followed to explore the resilience of the marine environment in the northern coast of the Qeshm Island by taking advantage of the socio-economic criteria. In this respect, the conceptual framework of the DPSIR model is utilized in combination with the structural squation model (SEM-PLS), which is one of the non-experimental techniques, to quantify the results in the best possible manner. On the basis of the fuzzy cognitive map (FCM), the Regional economic index bears the weights of 0.62, 0.62 and 0.5 along with the Institutional-managerial and Biological indexes, respectively, denoting a two-way positive correlation whereas having a two-way but adverse correlation with a weight of 0.65 in terms of the Socio-cultural index. There is also a one-way and negative relationship, as to the Economic index, with a weight of 0.69 in relevance with the Physio-chemical index likewise.