ابعاد كاربردشناختي و گفتماني عبارات اشاره‌اي «اين» و «آن» در گفت‌وگوهاي روزمرۀ زبان فارسي

A Discourse-Pragmatic Study of in & ân (this & that) in Daily Persian Conversations

در سنت مطالعاتي نقش‌گرايانه براي زبان سه كاركرد گزارهاي (مفهومي)، متني و بينِفردي ملحوظ شد. در راستاي اين رويكرد، پژوهش حاضر بر آن است معاني مختلف «اين» و «آن» را در فارسي توصيف كرده، و نشان دهد چگونه مباني دستوريشدگي ميتواند براي بررسي هم‌زماني تنوع معنايي اين عناصر زباني به‌منزلۀ نقشنماي گفتماني به‌كار بسته شود. به اين منظور، با استناد به الگوي نظري برخي زبانشناسان (Traugott & Dasher, 2002) از ابزار و مفاهيم اين نظريه بهره گرفته شد و انواع كاربرد اين عناصر زباني در سه بافت گزارهاي (مفهومي)، انتقالي و گفتماني تحليل شد. تحليل دادهها، نشان ميدهد «اين» و «آن» در معناي گزارهاي ـ مفهومي به‌صورت برونزباني، مرجع‌داري و متني و همچنين در بافتهاي انتقالي براي بازيابي اطلاعات زباني، فرافكن اشارهاي، بيان عواطف و احساسات، اجتناب از بيان صريح مفاهيم ناخوشايند و تشخيص مدلول به‌كار گرفته ميشود. بررسي دادهها همچنين نشان ميدهد، دستوريشدگي «اين»، پس از بافتهاي انتقالي ادامه يافته و به‌منزلۀ نقشنماي گفتماني در تغيير روند موضوعي گفتمان و ايجاد وقفه براي صورتبندي بخش آتي گفتمان (متني)، برجستهسازي و تأكيد روي بخش آتي گفتمان و ايجاد تقابل و بيان ارزيابي (ذهني) و در بيان درخواست، پرسش و توصيه (بينِذهني) به ايفاي نقش ميپردازد. تنوع معنايي و دستوريشدگي و عناصر مذكور گرايش تغييرات معنايي تراگوت و داشِر را تأييد ميكند. بااين‌حال، عناصر مذكور با توجه به اينكه در آغازِ فرايند دستوريشدگي از معناي ذهني برخوردارند، طيفِ غيرذهني > ذهني > بينِذهني تراگوت و داشر (2002) نميتواند روند تغييرات معنايي عناصر مذكور را به‌درستي توصيف كند. لذا، طيفِ مذكور به‌صورت ذهنيِ غيرشخصي> ذهنيِ شخصي > بينِذهني پيشنهاد ميشود. درمجموع، پژوهش نشان داد عبارات زباني مذكور داراي تنوع معنايي و كاربردي بوده كه اصول دستوريشدگي ميتواند اين پديده را به‌خوبي توضيح دهد.

Three types of meaning i.e., propositional, textual and interpersonal were acknowledged for language in the tradition of functional studies. In light of such appraoch, this study aims: 1) to describe different types of meanings of in (this) and ân (that) in Persian and, 2) to show that how basics of grammaticalization can be applied to provide a synchronic survey of the semantic variety of the aforementioned dectic expressions as discourse markers in Persian. On the basis of grammaticalization in terms of Traugott & Dasher (2002), this paper examines the different uses of these linguistic elements by looking at their propositional, textual and interpersonal meanings. The analysis indicates that in & ân are used exophorically, anaphorically and textually in their referential meaning and also used in the bridging contexts. Moreover, the investigation shows unlike ân, the semantic changes of in extends beyond the bridging contexts. So in (this) as a discourse marker, functions textually, subjectively and inter-ubjectively. Grammaticalization of the deictic expressions supports Traugott & Dasher's clines. However, indexicalizing speaker's spatial aspects, in & ân have impersonal subjective meaning. Therefore, Traugott & Dasher's semantic cline, should be modified in way of impersonal subjective > personal subjective > inter-subjective to describe the behavior of these linguistic elements in this respect.