ريشه‌يابي بعد چهارم نزد متكلمان مسلمان (ابواسحاق نظّام، ابن‌راوندي، ابوسهل عبّاد و محقّق طوسي)

بُعد چهارم از مسائلي است كه مرزهاي فلسفه را درنورديده و امروزه يكي از دغدغه‌هاي اصلي فيزيكدانهاست. با اين‌ حال، پيشينه‌ و تاريخچه دقيق اين ديدگاه هنوز در هاله‌يي از ابهام است. در فلسفه غرب، بعد چهارم را با تكلّف در آراء برخي از انديشمندان غربي سده‌هاي ميانه، مانند آنسلم، ريشه‌يابي كرده‌اند؛ ‌با آنكه هيچ‌ عبارت صريحي در اينباره در آثار آنها وجود ندارد. در جامعه فلسفي كشور ما نيز بعد چهارم تا ملاصدرا ريشه‌يابي شده است. هدف اين نوشتار آنست كه نشان دهد در جهان اسلام پيش از ملاصدرا، در آثار خواجه نصيرالدين طوسي عبارتهاي كاملاً صريحي در اينباره وجود دارد. پيش از طوسي نيز گرچه عبارت آشكاري در منابع دست اوّل نيافتيم، ولي در منابع دست دوّم به برخي از متكلمان جهان اسلام‌، ازجمله نظّام، ابن‌راوندي و عبّاد، سخناني نسبت داده شده است كه محتواي آن چيزي جز چهاربعدگروي نيست. اين مقاله بروش تاريخي، ديدگاههاي اين انديشمندان را گردآوري كرده و به تحليل عقلي آنها خواهد پرداخت.