مقام موسيقي در رسالۀ صناعيه ابوالقاسم ميرفندرسكي

ابوالقاسم ميرفندرسكي (حدود ۱۰۵۰-970ق)، حكيم و فيلسوف عصر صفوي، در مشهورترين اثر خود با عنوان رسالۀ صناعيه مباحثي در باب موسيقي نظري دارد. از اين نظر، او در بين فيلسوفان اين دوره كم‌نظير است. اما هدف ميرفندرسكي، بر خلاف فلاسفۀ اوايل دورۀ اسلامي، نه آموزش فني موسيقي از طريق متن مكتوب، بلكه استفاده از مثال موسيقي نظري براي توضيح اقسام صناعات (پيشه‌ها) است. در مقالۀ حاضر، كه با هدف بررسي آراء فلسفي ميرفندرسكي در ارتباط با موسيقي ذيل دسته‌بندي صناعات نوشته شده، با استفاده از روش كيفيِ تحليل متن و مواد تاريخي و كتابخانه‌يي، ضمن مرور مختصر تاريخي بر احوال و آثار و انديشه‌هاي مير، مقدمات نظري رساله و اصطلاحات بكاررفته در آن را شرح داده‌ايم تا از آنجا بتوان به مراد مؤلف از مثال موسيقي نظري پي ‌برد. مهمترين نتيجۀ ضمني‌يي كه از مباحث موسيقايي اثر ميگيريم اينست كه در اين دوره، علما تمايز روشن و قاطعي ميان علم و عمل موسيقي قائل بوده‌اند، تا آنجا كه ممكن بود يك عالم ديني برجسته، برغم وقوف كامل بر موسيقي نظري، داشتن گوش موسيقايي، و حتي تدريس آن، از اشتغال عملي به موسيقي بپرهيزد و طلاب خود را نيز از آن برحذر دارد. اين واقعيت را ميتوان از نشانه‌هاي آشكار جدايي علم و عمل موسيقي در اين دوران دانست.