شيوه‌هاي مرسوم شكسته‌نويسي در دوره قاجار

Conventional Methods of Shikasta Writing in the Qajar Period

بيان مسئله: شكسته‌نستعليق آخرين تحول نوشتاري در خوشنويسي ايراني است كه اوج كاربري آن را بايد در دوره قاجار جست. تنوع شيوه‌هاي شكسته‌نويسي در دوره قاجار متناسب با جريان‌هاي اجتماعي و نيازهاي هنري آن دوره قابل دسته‌بندي و گزارش خواهد بود. هدف: مقاله حاضر دو هدف اصلي را دنبال مي‌كند؛ نخست جستجويي در بنيان­هاي شكل گيري شكسته نستعليق خواهد داشت و سپس دسته‌بندي از شيوه‌هاي مرسوم شكسته‌نويسي در دوره قاجار ارائه خواهد داد. روش پژوهش: اين پژوهش به روش توصيفي-‌تحليلي و بر مبناي مطالعات كتابخانه‌اي و ميداني فراهم آمده است. شيوه تحليل داده‌ها بر اساس تحليل ساختاري نمونه‌ها است؛ همچنين نمونه‌هاي مورد قضاوت از گستره شكسته‌نويسي موجود در دوره قاجار مي‌‌باشد. يافته‌ها: ريشه خط شكسته را در نستعليق دانسته‌اند؛ اما كنكاش در فرم‌شناسي اين خط، تأثير خط تعليق بر شكسته را آشكار مي‌كند. همچنين بر مبناي يافته‌هاي فرمي و ساختاري در شكسته‌نويسي اين دوره، مي‌توان شكسته‌نويسي دوره قاجار را به سه شيوه اصلي تقسيم نمود؛ نخست: شيوه پيروان درويش كه به‌همان شيوه مي‌نوشتند؛ دوم: شيوه‌اي كه به استقلال نسبي شكسته از متن‌ و شعر‌ مي‌انجامد؛ در اين دسته، آفرينش تابلو به‌روش جلي‌نويسي (گُنده‌نويسي) بسيار رايج مي‌‌شود؛ در گروه سوم: به نحوي نوشتارهاي تحريري و منشي‌گري را شامل مي‌شود؛ در اين روش گونه‌‌اي تندنويسي به روش خط تحريري مرسوم مي‌گردد.