بدنمندي و تجربۀ خود در سينماي ايران: مطالعۀ پديدارشناختيِ شش فيلم از دهۀ 60 تا 90

Embodiment and Self-Experience in Iranian Cinema: A phenomenological Study of Six Films from the 1980s to the 2010s

تجربۀ ‌زيسته در زيست‌جهان، مفهومي است كه براساس آن، دركِ جامعه‌شناختيِ فيلم با رهيافت پديدارشناسي امكان‌پذير مي‌شود. اين پژوهش با هدف فهمِ بدنمندي و تجربۀ خود در زيست‌جهان نمادينِ فيلم با روش پديدارشناسي توصيفي و تحليل مضمون انجام شده است. شش فيلم سينمايي ايراني از دهۀ 60 تا 90 ازطريق نمونه‌گيري موارد حاد انتخاب شدند كه در آنها بدنمندي و تجربۀ خودِ سوژه‌ها به‌منزلۀ ايدۀ فلسفي و مسئله‌مند به تصوير درآمده است كه عبارت‌اند از: شايد وقتي ديگر، هامون، مسافران، كاغذ بي‌خط، شب‌هاي روشن و رگ خواب. طبق نتايج پژوهش، سوژه‌ خودش را در دوگانۀ خود/ديگري تجربه مي‌كند و بدنمندي واسطه‌اي براي بازيابي خود يا استحاله در ديگري است. در دهۀ 60 اين دوگانه‌ شكل فردي دارد، بدن زن ساحتِ مستقلي ندارد و در چارچوب ذهني ديگريِ ابزورد (مرد) قوام مي‌يابد. بدن زن ابژه‌اي است كه زير نگاه ديگري خاموش و خود به‌واسطۀ ديگري بازيابي مي‌شود. در دهۀ 70 دوگانۀ خود/ديگري به ساحتِ جمعي كشيده شده است و سوژه‌ها در دوگانۀ تكنيك/بين‌الاذهانِ جمعي قوام مي‌يابند. بدن و خود در قاب بين‌الاذهان جمعي بازيابي مي‌شوند و ماهيتِ تكنيك در جعلِ سوژه‌ها برملا مي‌شود. در دهۀ 80 بدنمنديِ سوژ‌ها به ساحت تقابل/گذار بركشيده ‌مي‌شود، كنشِ بدنمندِ زن، از بدنِ ابزورد مرد عبور و او را در جهان متروكش رها مي‌كند. در دهۀ 90 تقابل رنگ مي‌بازد و سوژه‌ها در شكلي از هم‌تنانگي قوام مي‌يابند. پيوند جمعي با جسمانيت فست‌فودي و حس‌پذيريِ بدنِ زن در هم ‌مي‌آميزد و سوژه خودش را در شكلِ دگرديسي‌شدۀ خانه تجربه مي‌كند.

Lived experience in the life-world is an interdisciplinary concept, according to which the sociological understanding of films is made possible by a phenomenological approach. In this research, we extended Husserl's life-world notion to the world of films and reached the concept of "the symbolic life world of films". Film is a social production and plays a role in the construction of the social world. Therefore, it can be said that the world of everyday life continues in the world of films as well. In this world, intersubjectivity takes on a symbolic aspect, that is, the characters’ lived experience is expressed in cinematic language. In the symbolic life-world of films and the intersubjective relationships of characters, the themes related to the embodiment and self-experience can be described phenomenologically. The main purpose of this research was to study embodiment and self-experience in the narration and actions of male and female characters in Iranian cinema from the 1980s to the 2010s. The main question was how embodiment and self-experience of the subjects are were constructed in the intersubjective relations.