نقش حاكمان در ‌‌دين ‌پذيري جامعه؛ مطالعه موردي گزاره «النَّا سُ عَلَى دِينِ مُلُوكِهِم»

The role of rulers in the religiosity of society, a case study of the proposition "People are on the religion of their rulers"

نقش حاكمان در ‌‌دين‌پذيري يا ‌‌دين‌گريزي جامعه، موضوع بحث بسياري از پژوهشگران مباحث ديني و اجتماعي قرار گرفته است. برخي از آنها بر پايه گزاره «النَّاسُ عَلَى دِينِ مُلُوكِهِم» حاكمان را تنها عامل تعيين‌كننده فرهنگ ديني مردم دانسته‌‌‌اند. بررسي پيشينه اين عبارت، نشان از آن دارد كه به‌رغم تكرار آن در برخي آثار پژوهشي معاصر، در منابع معتبر شيعه و اهل سنت ديده نمي‌شود و در اندك آثاري كه از آن ياد شده، يا سندي برايش ذكر نشده و يا به‌صراحت، مثلي رايج دانسته شده است. بررسي محتوايي اين حديث با عرضه آن بر قرآن و با تشكيل خانواده حديث، گوياي آن است كه تأثير منفي يا مثبت حاكمان بر دين و فرهنگ جامعه، پذيرفتني است و واقعيت‌هاي تاريخي آن را تأييد‌‌ مي‌كند؛ اما ازآنجاكه بر پايه برخي ديگر از آيات و روايات، عوامل متعددي در دين‌داري يا دين‌گريزي مردم نقش دارند، نمي‌توان حاكمان را تنها عامل به حساب آورد؛ ‌‌به‌ويژه كه در برخي جوامع، به‌رغم حاكميت رهبران صالح، جامعه مسير انحرافي خود را ادامه داده و در برخي جوامع، با وجود تلاش گسترده و طولاني‌مدت رهبران فاسد براي انحراف جامعه، مردم كمتر تحت تأثير القائات آنها قرار گرفتند و باورهاي اصيل خود را حفظ كردند. افزون بر اين، امروزه با برداشته شدن انحصار دولت‌‌ها در عرصه‌هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و ‌‌اطلاع‌رساني، و ظهور امپراتوري‌هاي رسانه‌اي فراملي بي‌مسئوليت، اما قدرتمند، از ميزان تأثيرگذاري مثبت و منفي حاكمان ملي در فرهنگ جامعه به‌شدت كاسته شده است.

The role of rulers in religiosity or non religiosity of society has been the subject of discussion by many scholars of religious and social issues. Some of them have considered the rulers as the only determining factor of the religious culture of the people based on the proposition of "people are on the religion of their rulers". An examination of the background of this phrase shows that despite its repetition in some contemporary research works, it is not found in authentic Shiite and Sunni sources, and in the few works mentioned, either its source is not mentioned or it is explicitly considered as a common proverb. Examining the content of this hadith by presenting it on the Qur'an and similar hadiths, shows that the negative or positive impact of the rulers on the religion and culture of society is acceptable and is confirmed by historical facts; But since according to some other verses and hadiths, many factors play a role in the religiosity or non religiosity of the people, the rulers can not be considered as the only factor; Especially in some societies, despite the rule of righteous leaders, society has continued its deviant path and in some societies, despite the extensive and long-term efforts of corrupt leaders to deviate society, people were less influenced by their instincts and maintained their original beliefs. Moreover, today, with the lifting of state monopolies in the political, economic, cultural, and media spheres, and the emergence of irresponsible but powerful transnational media empires, the positive and negative influence of national rulers on the culture of society has been greatly reduced.