مستندسازي علمي و بررسي اتنوبوتانيكي گياهان دارويي منطقه مانه و سملقان خراسان شمالي

Ethnobotanical study in Maneh and Semelghan regions of North Khorasan

اتنوبوتاني يا قوم گياه‌شناسي، دانشي مبني بر مستندسازي اطلاعات غيرمكتوب سنتي به‌منظور بهره‌برداري بهينه از منابع و حفاظت مؤثر از تنوع زيستي و اطلاعات فرهنگي مي‌باشد. با توجه به تنوع پوشش گياهي و تجربيات كهن استفاده هاي دارويي آن در استان خراسان شمالي، در سال 1399 مطالعه‌اي جهت اتنوبوتاني گياهان دارويي منطقه مانه و سملقان انجام گرفت. اطلاعات مربوط به جنبه ­هاي مختلف گياهان از قبيل خواص دارويي و مصارف سنتي، نحوه استفاده و زمان جمع ­آوري نمونه‌هاي گياهي از افراد بومي منطقه، با تهيه پرسشنامه و در قالب مصاحبه حضوري و مشاهده مشاركتي گردآوري شد. نتايج پژوهش حاضر نشان داد، از تعداد 106 گونه گياه دارويي، 18 گونه به تيره نعنائيان (Lamiaceae) تعلق داشته و پس ‌از آن تيره‌هاي آفتابگردان (Asteraceae) با 17 گونه و تيره چتريان (Apiaceae) با 12 گونه در رتبه‌هاي بعدي قرار گرفتند. گونه دارويي‌ شيرين‌بيان[1] با 385 گزارش جهت رفع مشكلات گوارشي و تنفسي، گياه كاسني[2] با 366 گزارش به منظور درمان بيماري­ هاي گوارشي و پوستي و گياه پنيرك[3] با 358 گزارش با هدف درمان بيماري­هاي عمومي و تنفسي به‌ترتيب بالاترين ميزان شاخص گزارش استفاده (UR[4]) را نشان دادند. همچنين گياه‌ شيرين‌بيان با 0/98، كاسني با 0/95 و آويشن با 0/93 به‌ترتيب بيشترين ميزان شاخص فراواني نسبي ثبت (RFC[5]) را نيز به خود اختصاص دادند. ازنظر فرم زيستي 48 گونه همي كريپتوفيت، 21 گونه فانروفيت، 17 گونه تروفيت، 12 گونه كامفيت و 8 گونه ژئوفيت در منطقه شناسايي شد. يافته ­هاي اين تحقيق نشان مي­دهد كه اطلاعات اتنوبوتانيكي مردم اين منطقه مي­تواند زمينه مناسبي براي شناسايي اثرات درماني جديد گياهان، استفاده بهتر از گياهان دارويي و فرآورده ­هاي آن­ها را فراهم آورد.

Ethnobotany or botanical ethnography is the knowledge of documenting of traditional unwritten information in order to make optimal use of resources and effeectively protect of biodiversity and cultural information.Due to the diversity of vegetative cover in North Khorasan province and also many traditional and scientific sources, a study in 2020 was carried out to identify the medicinal plants of Maneh and Semelghan regions and use of the knowledge and experience of the indigenous people to introduce the properties and unknowns dimension of medicinal plants. Information about various aspects of plants such as traditional uses and how to use and sampling time of plants by preparing a questionnaire in the form of face-to-face interview and participatory observation were collected from experienced natives. The results of the present study showed that out of 106 species of medicinal plants, 18 species belonged to the Lamiaceae family, followed by the Asteraceae family with 17 species and the Apiaceae family with 12 species respectively. Liquorice (Glycyrrhiza glabra L.) with 385 reports to relieve digestive and respiratory problems and Chicory (Cichorium intybus L.) with 366 reports for treatment of digestive and skin diseases and Mallow (Malva sylvestris L.) with 358 reports to treat systematic and respiratory diseases showed the highest Use of Report, respectively. Also Glycyrrhiza glabra with 0.98, Cichorium intybus with 0.95 and Thymus transcaspicus with 0.93 had the highest rate of Relative Frequency of Citation index, respectively. In terms of biological form, 48 species of Hemicryptophytes, 21 species of Phanerophytes, 17 species of Therophytes, 12 species of Chameophytes and 8 species of Geophytes were identified in the region. The findings of this study show that the ethnobotanical information of the people of this region can provide a good basis for identifying the new therapeutic effects of plants, better use of medicinal plants and their products.