ارزيابي تاثير انتخاب شغل بر فرار مالياتي- رويكرد اقتصاد رفتاري با روش عامل مبنا در اقتصاد ايران

Evaluating the Impact of Occupation Choice on Tax Evasion - Behavioral Economics Approach with the Agent-Based Method in the Iranian Economy

فرار مالياتي يكي از چالش‌هاي بسيار مهم دولت به‌ ويژه در كشورهاي درحال توسعه است. يكي از مدل‌هايي كه مي‌تواند براي شناسايي ابعاد اجتماعي و رفتاري فرار مالياتي مورد استفاده قرار گيرد مدل‌هاي عامل مبنا است‌‌‌‌. در ‌‌‌‌اين مطالعه از ‌‌‌‌اين روش براي بررسي ساختار فرار مالياتي در گروه‌هاي مختلف شغلي در اقتصاد‌‌‌‌ ايران بر اساس از نتايج آمارگيري از طرح هزينه و درآمد خانوارهاي كشور طي سال‌هاي 98-1380 استفاده است. سه گروه شغلي شامل مشاغل بخش عمومي، مشاغل خود اشتغالي با ريسك درآمدي پايين و مشاغل خود اشتغالي با ريسك درآمدي بالا مورد ارزيابي قرار گرفته­اند. براي بررسي سه سناريو طراحي شده است. در سناريوي اول در شرايط فقدان فرارمالياتي و در سناريوي دوم با فرض فرار مالياتي تاثير ريسك گريزي بر انتخاب شغل مورد ارزيابي قرار گرفته است. در سناريوي سوم ‌‌‌‌‌مدل‌تصميم براي فرار مالياتي با در نظر گرفتن عوامل رفتاري ارزيابي شده است. ارزيابي پارامترهاي رفتاري ‌‌‌‌‌مدل ‌نشان مي‌دهد كه در حركت از مشاغل آزاد با ريسك پايين درآمدي به مشاغل آزاد با ريسك بالاي درآمدي، ضريب هنجارهاي اجتماعي كاهش و ضريب فرار مالياتي افزايش مي‌يابد. با تغيير نرخ ماليات و نرخ جريمه، فرار مالياتي با شيب بسيار ملايم تغيير ‌مي‌يابد به عبارتي، سياست‌‌‌‌‌‌‌‌هاي افزايش نرخ ماليات و نرخ جريمه در حضور عوامل رفتاري، تاثير قابل توجهي در بازدارندگي افراد براي فرار مالياتي ندارد. بنابراين ابزارهاي انگيزشي كه توسط سيستم مالياتي از طريق افزايش نرخ ماليات و افزايش نرخ جريمه براي تحريك قبول ماليات در جامعه اعمال مي‌گردد، در حضور پارامترهاي رفتاري تعديل خواهد شد.

Tax evasion is considered an important challenge, especially in developing countries. One of the models that can be used to identify the social and behavioral dimensions of tax evasion is the agent-based model. These models are based on simulation techniques that consider a system of agents and their relationships. In this study, this method has been used to study the structure of tax evasion in different occupational groups. The information on the occupational groups has been extracted from the results of the statistics from the expenditure and income plan of the country's households from 2001-to 2019. Three occupational groups of public sector jobs, low-income self-employed jobs, and high-income self-employed jobs have been evaluated. Three scenarios are embedded. In the first scenario (the honesty of all agents) and the second (assumption of tax evasion), the effect of risk aversion on job selection is evaluated. In the third scenario, the decision model for tax evasion is designed, taking into account behavioral factors and social interactions. Evaluation of behavioral parameters of the model shows that in moving from low-risk self-employed to high-risk self-employed, the coefficient of social norms decreases, and the coefficient of tax evasion increases. The results show that with changes in tax rates and fines, tax evasion changes with a very slope. In other words, policies to increase tax rates and penalties in the presence of behavioral factors do not significantly deter individuals from tax evasion.