ارزيابي سطح توسعه استان‌ها بر اساس شاخص‌هاي آموزشي، بهداشتي و مهاجرت

Assessing the Provinces' Level of Development in Terms of Education, Health and Migration Indicators

مقدمه: فرايند توسعه امري چند بعدي شامل ابعاد مختلف ميباشد. بعد اجتماعي توسعه شامل شاخص‌هاي مختلفي از جمله شاخص‌هاي آموزشي، بهداشتي و مهاجرت است كه شاخص‌هاي مذكور كمتر مورد توجه بوده است. نخستين گام در حل مسائل ناشي از نابرابري، شناخت و سطح‌بندي مناطق مي‌باشد. بنابراين پژوهش حاضر با هدف ارزيابي سطح توسعه استان‌ها بر اساس شاخص‌هاي آموزشي، بهداشتي و مهاجرت گرفت كه در آن 31 استان كشور بر مبناي 24 شاخص رتبه‌بندي شدند. روش: داده‌هاي 24 شاخص آموزشي، بهداشتي و مهاجرت از نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن كشور و نيز نتايج سالنامه‌هاي آماري كشور در سال 1397 بدست آمد. براي تجزيه و تحليل داده‌ها از نرم افزار SPSS،Excel و Arc GIS بهره گرفته شد. از ضريب ويليامسون براي ارزيابي نابرابري فضايي، روش تحليل مؤلفه­ هاي اصلي براي وزن‌دهي شاخص‌ها و روش تاپسيس، براي ساخت شاخص تركيبي توسعه استان­ها استفاده شد. در نهايت طبقه­بندي سطح توسعه استان‌‌ها به روش GIS و نيز تحليل خوشه‌اي سلسله مراتبي انجام گرفت. يافته: نتايج نشان داد در شاخص‌هاي‌ «نرخ ترك تحصيل (درصد) ابتدايي» و «نسبت مراكز توانبخشي به ازاي جمعيت» بيشترين و در شاخص‌هاي «نرخ گذر دوره اول متوسطه (درصد)» و «نرخ باسوادي مردان» به ترتيب كمترين نابرابري وجود داشت. نتايج تعيين رتبه استان­ها نشان داد استان‌هاي چهارمحال و بختياري، خراسان جنوبي، سمنان، ايلام و يزد در بهترين وضعيت و استان‌هاي سيستان و بلوچستان، البرز، تهران، آذربايجان غربي و هرمزگان پايين‌ترين رتبه را داشتند. اين يافته به همراه نتايج تحليل خوشه‌اي سلسله‌مراتبي و نيز نقشه‌هايGIS مؤيد وجود شكاف توسعه اجتماعي و تفاوت بين استان‌هاي ايران از نظر شاخص‌هاي آموزشي، بهداشتي و مهاجرت از قبيل «نسبت مراكز فني و حرفه‌اي به جمعيت»، «نرخ مرگ و مير كودكان كمتر از 5 سال» و «نرخ خالص مهاجرت» و غيره بوده است. بحث: به منظور برقراري توسعه متوازن پيشنهاد مي‌گردد تخصيص هر گونه بودجه به استان‌ها و مناطق كم برخوردار شناسايي شده در اين تحقيق اختصاص داده شود.

Introduction: The development process includes various dimensions. The social dimension includes indicators such as educational, health and migration indicators, which have received less attention. Therefore, this study aimed at assessing the provinces' level of development in terms of educational, health and migration indicators in which 31 provinces were ranked based on 24 indicators. Method: The data were collected through the results of general population and housing census and statistical yearbooks in 2018. SPSS, Excel and Arc GIS software were used to analyze the data. Williamson coefficient was applied to evaluate spatial inequality; principal component analysis to weight indicators and TOPSIS to construct a composite indicator of provincial development were applied. Finally, the development level of the provinces was classified by GIS and hierarchical cluster analysis. Findings: The results showed that there was the highest inequality in the indicators of the "dropout rate in elementary school" and "ratio of rehabilitation centers to population", and the lowest inequality in "junior high school passing rate" and "male literacy rate", respectively. The results of ranking the provinces revealed that the provinces of Charmahal and Bakhtiari, South Khorasan and Semnan were in the best situation whereas Sistan and Baluchestan, Alborz, and Tehran had the lowest rank. This finding, together with the results of hierarchical cluster analysis and GIS maps, confirms the existence of a gap and difference among the provinces in social development in terms of education, health and migration. Discussion: Based on the findings of the current study, it is suggested to allocate more budget to the less-developed identified provinces.