تحليلي بر آسيب‌پذيري بافت‌هاي تاريخي – فرهنگي بازارهاي سنتي در شهرهاي ايراني-اسلامي (نمونة موردي: بازار شهر اصفهان)

An Analysis of the Vulnerability of Cultural-Historical Contexts in the Traditional Bazaars in Iranian Islamic Cities (Case Study: Isfahan Bazaar)

هدف اصلي از اين پژوهش، ارزيابي آسيب‌پذيري بافت تاريخي – فرهنگي بازار شهر اصفهان و محدودة پيرامون آن در مواقع بروز بحران مي‌باشد. روش پژوهش، توصيفي-تحليلي و پيمايشي است. قلمرو پژوهش از بازارچة حسن‌آباد در جنوب شرق ميدان امام تا بازار مجاور مسجد جامع در شمال غربي اين محدوده از شهر اصفهان است. اين محدوده در ادبيات برنامه­ريزي شهري اصفهان به­عنوان محور فرهنگي شهر شناخته مي­شود. داده‌هاي موجود با برداشت ميداني واحد به واحد حجره ­هاي تجاري و تمام عناصر تاريخي و نيز منابع كتابخانه­اي و اسنادي گردآوري شد. سپس با اجراي داده ­ها بر روي نقشه‌هاي مبناي شهرداري اصفهان و استفاده از شش شاخص فرسودگي، قدمت، تراكم جمعيت، تراكم ساختماني، تعداد طبقات و ريزدانگي بافت در تعيين ميزان آسيب‌پذيري محدودة موردمطالعه، وضعيت محدوده از نظر ميزان آسيب‌پذيري در محيط Arc GIS و با استفاده از الحاقيه Spatial Analyst، مشخص شد. يافته­ هاي تحقيق نشان داد قدمت حدود 70 درصد از بناهاي پيرامون بازار بيش از 30 ­سال است. اين قدمت در مورد بازار اصفهان به بيش از 300 سال مي­رسد. كيفيت كالبدي اين عرصه نيز نامناسب است. بافت بازار ريزدانه است و اين ويژگي، آسيب­پذيري را افزايش مي­دهد. شبكة دسترسي در محدودة بازار كارآيي لازم را ندارد و به­ دليل كم­بودن عرض معابر و تراكم بيش از حد انسان، وسايل ­نقليه و كالا، در مواقع بحران، آسيب ­پذيري بازار به شدت افزايش مي­يابد و امداد را با مشكل جدي مواجه مي­ سازد. موارد فوق در صورت بروز بحران به معضلات امنيتي نيز دامن مي­زند. براساس يافته­ هاي پژوهش و نقشة آسيب­ پذيري بازار مشخص شد، بافت بازار و محدودة اطراف آن در مواقع بروز بحران آسيب­ پذيري بالايي دارد و مهم­ترين عامل تشديدكنندة آسيب­ پذيري بازار، كيفيت و قدمت ابنيه و شبكة دسترسي ناكارآمد است.

The Isfahan Bazaar, the most important center of trade and commerce in Isfahan and even in Iran, is located in the center of the old texture of the city. Today, the ever-increasing population and urban development, together with the old texture of bazaar as well as its intertwined and narrow paths, have all increased the vulnerability of the bazaar. This situation gets even more complex and complicated if some hazards such as fire, water pipe explosion, gas line explosion, earthquakes or human disasters including social crises happen. The main purpose of this study is to review and analyze the vulnerability of the buildings of Isfahan’s traditional bazaar. The research method is of descriptive-analytic and survey type. This study was done in the area of commercial and service units of the Isfahan Bazaar from Hassan-Abad bazaar in the southeast of Imam Square to Jame’ Mosque in the northwest of this part of the city. Data were collected through field survey of the commercial units. By applying these elements into the base maps of Isfahan’s municipalities and using 6 indicators (exhaustion, age, population density, building density, number of floors and compressed texture), the vulnerability status of bazaar was then analyzed within the Arc GIS area by spatial analyst technique. The results of the study showed that the Isfahan Bazaar and its surrounding areas have high vulnerability of the buildings (70 %), and the bazaar is more than 30 years old. Network access in this area is not efficient enough at crisis times. Based on the findings of the present study, the most important factors in increasing vulnerability include the quality and the age of the building and its inefficient access to the network.