«همشناسي فرهنگي» به‌مثابه الگوي ارتباطات ميان‌فرهنگي در قرآن؛ رويكردي تطبيقي

انديشۀ «ميان‌فرهنگي» پاسخي به بحران «خودمحوري» در جهان معاصر است كه در قالب «غرب‌گرايي»، «نژادپرستي» و «تكفير» پديدار شده است. سؤال اصلي اين پژوهش آن است كه تفكر اسلامي چه مسيري را در مواجهه با «ديگري» پيشنهاد مي كند كه به ديگرستيزي يا ديگرپرستي نمي انجامد. در اين مقاله، الگوي قرآني ارتباطات ميان فرهنگي با طرح سؤالات پنج‌گانه (چرايي، كيستي، كجايي، چيستي و چگونگي)، با روش «قرآن به قرآن» و در خلال رويكردي تطبيقي، «استنطاق» شده است. براي مطالعۀ تطبيقي، انديشه هاي ميان فرهنگي انديشمنداني همچون ميد و گاديكانست در حوزۀ معرفتيِ انگليسي؛ اشتروس و كاربو در حوزۀ معرفتيِ فرانسوي؛ و انديشه هاي هابرماس و ويمر در حوزۀ معرفتي آلماني تحت عنوان «تطابق»، «تعاون» و «تحاور» (همسازي، همكاري، هم‌گويي) بررسي شده است. در مقابل، الگوي مفهومي ارتباطات ميان فرهنگي در قرآن با بررسي آيات مرتبط با مضمون «تفاوت» و «اختلاف» در ميان انسان‌ها و با محوريت آيۀ 13 سورۀ حجرات بيان شده است. ساختار اين آيه رابطۀ «تفاوت» و «تقوا» را با سازوكار «تعارف» به معناي «هم‌شناسي» و «تبادل معروف» تبيين مي كند. دكترين ارتباطات ميان‌فرهنگي در اسلام تعارف را جايگزين تفاخر، تحقير و تكفير مي كند و اين تعارف بر آيات 17و 18 زمر بر «استماع» و گشودگي در برابر ديگري ـ در عين «اجتناب» از طاغوت ـ استوار است. در ادامه، مؤلفه ها و فرايند اين الگوي قدسي تحت عنوان «هم‌شناسي فرهنگي» مورد تحليل قرار گرفته و تمايز آن با سه الگوي ديگر روشن شده است.