كاركرد پادگفتمان‌هاي ديني و آييني (رفتارهاي پشتيبان) در پيشبرد روايت؛ مطالعۀ موردي قصّه‌هاي عاميانه كوتاه ايران

پادگفتمان‌ها پاره‌گفتارهايي حمايتي با ساختاري متأثر از موتيف‌هايي همچون فرهنگ، آداب و سنن قومي و تباري، شرايط خاص زماني و مكاني، و اعتقادات ديني، آييني و اساطيري است كه با ايجاد هاله‌هاي معنايي، هستۀ نظام گفتماني در روايت را به گونه‌هاي مختلف تقويت و حمايت مي‌كند. در اين ‌ميان، پادگفتمان‌ها با موتيف‌هاي ديني و آييني از پربسامدترين گونه‌هاي پادگفتمان در زبان و فرهنگ عاميانۀ ايراني است كه با توجه‌ به تأثير مستقيم زبان و فرهنگ بر ساختار روايتي قصه‌هاي عاميانۀ ايراني، اين نوع پادگفتمان‌ها در قصه‌ها نيز نمودهاي فراواني دارد كه شناخت گونه‌ها و بسامد آن‌ها و نيز چگونگي كاركرد اين رفتارهاي پشتيبان در قصه‌هاي عاميانه، روشن‌كنندۀ ابعاد تازه‌اي از ماهيت پادگفتمان‌ها و نقش آن‌ها در پيشبرد روايت خواهد بود. در اين پژوهش كه با روش تحليلي و كاربردي و با رويكرد نشانه‌معناشناسي گفتماني انجام شده، نمود و كاركرد پادگفتمان‌هاي ديني و آييني در 35 قصۀ كوتاه عاميانه از كتاب گل به صنوبر چه كرد؟ اثر سيد ابوالقاسم انجوي شيرازي بررسي شده است. نتايج تحقيق حاكي از اين است كه يازده گونه از پادگفتمان‌هاي ديني و آييني رايج در زبان و فرهنگ عاميانه در اين روايت‌ها نيز نمود يافته كه اصل كنش، به‌عنوان هستۀ نظام گفتماني، در اين روايت‌‌ها را با كاركردهايي القايي (دو مورد)، ايجابي (شش مورد) و القايي ـ ايجابي (3 مورد) حمايت معنايي كرده‌‌اند. همچنين يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه پادگفتمان «اعداد مقدس» و پادگفتمان‌هاي «توبه» و «نذر كردن» به‌ترتيب پربسامدترين و كم‌بسامدترين گونه‌هاي پادگفتمان ديني و آييني در اين روايت‌هاست.