نقد بلاغي و زباني دفتر اول «شرح جامع مثنوي معنوي» كريم زماني

تا به امروز شروح فراواني بر مثنوي مولانا نوشته شده‌‌ كه «شرحِ جامعِ مثنوي معنوي» نيز يكي از آنهاست. اين شرح به علت جامعيّت و بي‌‌نياز كردن نسبي مخاطبان از مراجعه به ديگر شروح نوشته شده بر مثنوي، مورد علاقۀ مولاناپژوهان است. علي‌‌رغم زحمات فراوان استاد كريم زماني در جمع‌‌آوري نوشته‌‌هاي ديگر شارحان و شرح برخي از ابيات، در اين شرح كاستي‌‌هايي به چشم مي‌‌خورد. نويسندگان اين مقاله با كمال احترام به استاد كريم زماني، برآنند تا با تكيه بر بافت موقعيتي ابيات و استفاده از نشانه‌‌هاي درون‌متنيِ مثنوي، به نقد و بررسي دفتر اول «شرحِ جامعِ مثنوي معنوي» بپردازند. بي‌شك نقد و بررسي تمامي ابيات اين دفتر، خارج از ظرفيت اين مقاله است؛ از اين رو در اين پژوهش با دسته‌‌بندي دلايلِ نارسايي‌‌هاي موجود در دفتر اول اين شرح و آوردن يك يا چند نمونۀ مرتبط با آن، تلاش خواهد شد تا تصويري مختصر از كاستي‌‌هاي زباني و بلاغي اين شرح ارائه شود. از رهرو نقد و بررسي دفتر اول اين شرح دريافتيم كه به علت وجود مواردي همچون: بي‌توجهي به بافت موضوعي، بسنده كردن بر معناي ظاهري و عدم ذكر معناي باطني و عرفاني ابيات، خوانش نادرست ابيات، بي‌ربط بودن توضيحات داخل قلاب با منظور اصلي بيت، بي‌توجهي به تغيير متكلم و مخاطب ابيات، بي‌توجهي به موقوف‌المعاني بودن ابيات و...، معناي برخي از ابيات مثنوي مغاير با نيّت اصلي و معناي مد نظر مولاناست و همچنان جاي خالي شرح مناسبي از مثنوي معنوي احساس مي‌شود.