كاركرد بلاغي تقديم و تأخير عناصر اصلي جمله در گرشاسپنامه و داستان بيژن و منيژۀ شاهنامه

جايگاه واژگان در جمله و تأثير آن بر بلاغت كلام، از مهمترين مباحثي است كه عبدالقاهر جرجاني در «نظريۀ نظم» مطرح نموده است. وي جايگاه عناصر را تحت عنوان «تقديم و تأخير» و البته در ارتباط با تعريف و تنكير بررسي مي‌كند كه همسو با ساخت اطلاعي و ساخت مبتدا خبري در نظريۀ دستور نقشگراي هليدي است و تمركز آن بر مطالعۀ آرايش واژگان در جمله مي‌باشد. شيوۀ آرايش واژگاني را مي‌توان يكي از بارزترين ويژگي‌ها و اساس ساختار نحوي در منظومۀ گرشاسپنامه و داستان بيژن و منيژه دانست؛ از اين رو، در اين پژوهش به بررسي پيش‌آيي و پس‌آيي‌هاي عناصر اصلي جمله و تحليل كاركرد بلاغي هر يك در حدود 3000 جمله از دو اثر پرداخته‌ايم. در همين راستا، ابتدا به بررسي بسامد تقديم و تأخير عناصر اصلي در جملات داراي نهاد و نيز جملات با نهاد محذوف در محدودۀ مذكور از دو اثر پرداخته و آمار حاصل را در جداول نمايان‌گر پراكندگي به صورت تعداد و درصد درج كرده‌ايم تا به‌واسطۀ اين آمار، بتوان قياسي دقيق را ميان آثار ايجاد نمود. سپس با استناد به جدول مربوط به هر بخش، به تحليل كاركرد بلاغي عناصر با توجه به جايگاه آن‌ها در جمله پرداخته‌ايم. نتايج پژوهش نشان مي‌دهند كه علاوه بر اجبار در رعايت وزن عروضي، اغراض بلاغي چون: تأكيد، تعظيم، تحقير، حصر و قصر و... در تقديم و تأخير عناصر اصلي جمله و جايگاه و نحوۀ چينش واژگان در كلام فردوسي و اسدي توسي تأثير فراواني داشته‌اند. بلاغي‌ترين شيوۀ دو شاعر در اين مسير، مبتداسازي عناصر اصلي به ويژه فعل مي‌باشد كه در آغاز جمله به منظور تأكيد صورت گرفته است.