ببررسي تنوع صفات مختلف زراعي و مورفولوژي در خويشاوندان وحشي گندم

چكيده مبسوط مقدمه و هدف: خويشاوندان وحشي گندم يكي از مهم‌ترين ذخاير ژنتيكي براي استفاده در برنامه‌هاي اصلاحي گندم مي‌باشند. بنابراين شناسايي خويشاوندان وحشي گندم و آگاهي از تنوع موجود در آن‌ها و همچنين حفاظت از اين گونه‌ها به صورت انكارناپذيري در گسترش غناي خزانه ژني و پايه ژنتيكي ارقام جديد مؤثر بوده و مي‌تواند ابزار مناسبي براي اصلاحگران در آينده باشد. مواد و روش‌ها: مطالعه حاضر به منظور ارزيابي تنوع ژنتيكي و بررسي روابط بين صفات در 49 ژنوتيپ از خويشاوندان وحشي گندم شامل 15 گونه در قالب طرح آگمنت در پنج بلوك در مزرعه بخش تحقيقات ژنتيك و بانك ژن گياهي ملي ايران موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر در سال زراعي 99-1398 اجرا گرديد. يافته‌ها: بر اساس نتايج تجزيه واريانس بين گونه‌هاي مختلف خويشاوند وحشي گندم مورد مطالعه از لحاظ صفات ارتفاع، طول بيرون‌آمدگي پدانكل، طول پدانكل و طول و عرض دانه اختلاف معني‌داري در سطح احتمال 0/01 وجود داشت. مقادير ضرايب تنوع نيز بيانگر تنوع بالا بين گونه‌هاي مختلف خويشاوند وحشي از لحاظ صفات مورفولوژي به غير از طول برگ پرچم بود. بيشترين ميزان ضريب تغييرات ژنتيكي و بيشترين ميزان وراثت‌پذيري، مربوط به صفت طول پدانكل بود. بر اساس نتايج برآورد ضرايب همبستگي بين صفات، رابطه مثبت و معني‌داري بين عملكرد و اجزاي عملكرد وجود داشت. براساس نتايج تجزيه رگرسيون پنج صفت وزن سنبله، شاخص برداشت، ارتفاع، طول دانه و تعداد دانه در سنبله به عنوان صفات مؤثر بر عملكرد دانه تعيين شدند كه در بين اين صفات وزن سنبله عمدتا به صورت مستقيم و تعداد دانه در سنبله به طور غير مستقيم عملكرد دانه را تحت تأثير قرار دادند. نتايج تجزيه عاملي نيز منجر به شناسايي سه عامل مؤثر بر عملكرد شد كه در مجموع توانستند 84/39 درصد از واريانس بين داده‌ها را توجيه كنند. دندروگرام حاصل از تجزيه خوشه‌اي، ارقام و گونه‌هاي مورد بررسي را بر اساس كليه صفات به سه گروه كلي تفكيك كرد. از ژنوتيپ‌هاي قرار گرفته در گروه چهارم و پنجم به دليل داشتن انحراف از ميانگين كل مثبت براي صفات ارتفاع، طول برگ پرچم و طول دانه مي‌توان براي كارهاي اصلاحي و توليد ارقام جديد با بهبود عملكرد بيولوژيك و عملكرد دانه، بهره برد و از ژنوتيپ‌هاي گروه اول مي‌توان براي اصلاح صفت شاخص برداشت استفاده كرد. نتيجه‌گيري: بين خويشاوندان وحشي گندم مورد مطالعه از لحاظ صفات مورفولوژي تنوع قابل توجهي مشاهده شد كه از اين تنوع مي‌توان براي برنامه‌هاي اصلاح ذخاير ژنتيكي استفاده كرد.