كليدواژه :
تربت جام , مجموعه شيخ احمد جامي , قرآن و تزئينات , تذهيب قرآ ن ها
چكيده فارسي :
گنجينه مصاحف محفوظ در مجموعه شيخ احمد جامي در شهرستان ترب تجام تا كنون معرفي و مورد
مطالعه واقع نشده است. تعداد 41 نسخه قرآني در مجموعة تاريخي - آرامگاهي شيخ احمد جام از دوره
سلجوقي تا دوره قاجار وجود دارد كه از اين تعداد، 7 نسخه داراي ترجمة فارسي هستند و 8 نسخه
نيز به صورت س يپاره موجود هستند و در اتا قهاي كوچك گنبدخانه مجموعه نگهداري م يشوند.غناي
خوشنويسي و تذهيب اين نُسخ در كتابت، تركي ببندي صفحات، خوشنويسي، تزيينات، نشا نها، صفحات
وق فنامه، اوراق افتتاح و اختتام، قابل تامل و مطالعه است. هدف، توصيف و تحليل بصري تزيينات پنج
قرآن منتخب از مجموعه مذكور در دوران سلجوي تا قاجار است.
بنابراين سوالهاي اين تحقيق عبارتند از : 1- تركي ببندي قرآ نهاي خطي منتخب سدة 6 تا 14 هجري،
وقفي آرامگاه شيخ جام چيست؟ 2- ويژگ يهاي بصري كتا بآرايي قرآ نهاي منتخب اين مخزن، از نوع
خط و خوشنويسي، صفح هآرايي، تزيينات و تذهيب و نشا نها چيست؟ روش تحقيق توصيفي- تحليلي
بوده و روش جم عآوري اطلاعات، اسنادي و كتابخان هاي و به ويژه بر برداش تهاي ميداني شامل عكاسي
و مصاحبه استوار است. جامعة آماري شامل تعداد چهل و يك مصحف از دوران سلجوقي تا قاجار است.
نمون هگيري هدفمند است و از نمون ههاي بارز از هر دوره، يك عدد مصحف جهت مطالعه، انتخاب شده
است.نتايج نشان داد كه آراي هها شامل جدو لاندازي، سرسوره، شمسه و شرفه، ترصيع و نشان آيات،
خمس و عشر است و قل مهاي مورد استفاده نيز تنوع جالب توجهي دارد. جدو لاندازي در قرآ نهاي دوره
سلجوقي و ايلخاني نسبت به ادوار بعدي كمتر مورد توجه بوده ولي سرسور هها پركارتر با رنگ غالب
طلايي است، در حاليكه سرسور هها در قرآ نهاي ادوار تيموري، صفوي و قاجار با لاجورد آراسته شده
است. شمس هها و شرف هها در قرآ نهاي ايلخاني به بعد، رواج بيشتري يافته و نشا نهاي آيات، خمس و
عشر در دوران ايلخاني و تيموري، پركار و ظريف تصوير شده است. بررسي كتابت قرآن از قل مهاي
كوفي تزييني و ثلث براي سرسور هها و قل مهاي ثلث و ريحان در متن قرآن تا عصر صفوي كاربرد داشته
و از آن به بعد قلم نسخ مورد استقبال واقع شد. ترجمة آيات در ابتدا به نسخ و در عصر قاجار با نستعليق
كتابت شده است. شناسنامه مصاحف بازخواني و بازشناسي شد و نوع قلم و تزيينات، نيز در تعدادي،
دوره تاريخي مورد بازبيني و اصلاح قرار گرفت.
چكيده لاتين :
The repository of the codices preserved in Sheikh Ahmad-e Jami Mausoleum Complex in Torbat-e Jam
County have yet neither been introduced nor studied. The objective of the present work is to describe and
conduct a visual analysis of the ornamentations of five different Qurans selected from the aforementioned
compilation from the Seljuk era to the Qajar era. The region of Jam, due to the spiritual presence of Sheikh
Ahmad-e Jami, has constantly been considered of an enormously elevated status by the contemporaneous
rulers in comparison to other states and counties of Khurasan. Buildings were constructed to commemorate
and mark the resting place of Sheikh Ahmad-e Jami, and thus Sheikh Ahmad-e Jami Mausoleum Complex
expanded through time to reach its present glory and magnificence. It was deemed as a necessity to conduct
this research in order to introduce the valueless Quranic manuscripts and further elaborate on the masterpieces
which were kept in the collection of Sheikh Ahmad-e Jami Mausoleum Complex, as well as to understand
the course of the developments of the ornamental elements and to provide a visual aesthetic analysis of
these Quranic manuscripts from the Seljuk to the Qajar era. Ergo, one may come to propose the following
questions. Firstly, what are book design, ornamental elements, and scripts which had been utilized in these
Qurans throughout the period of the 6th to 14th century AH? And, secondly, what are the points of similarity
and difference between the arrays? The research method was per se descriptive and analytical. And, the
methods of data collection included library research as well as documentary-based research, especially
focusing upon representations of field study such as interview and photography. Statistical population of this
research includes forty-one codices ranging from the Seljuk era to the Qajar era. The sampling in this case
is of purposeful kind; and, from amongst the prime samples and instances of each era, one codex has been
selected to be under scrutiny and study. The findings of the present work have shown that ornamentations
and arrays of the foretold Qurans have been elucidated and demonstrated in the form of tabulation, heading of
Surah, ornamental loop (Shamseh**), cornice (Sharafeh***), gilding, interlinear gilding, symbol of the division
of verse , symbol of ten verses (Ashar) and symbol of five verses (Khams). The scripts which had been used
do also have an intriguing variety and diversity with regard to their position and status. Seljuk and Il-khanate
Qurans have been without tabulation, and during the next eras, they had been tabulated with yellow, black
