تبيين و تحليل سفالگري دوره مفرغ خراسان :مطالعه موردي محوطه شهرك فيروزه نيشابور

Explanation and Analysis of Bronze Pottery Making in Khorassan Case Study: Shahrak-e Firouze Site in the Neyshabur Plain

مطالعه سازمان توليد سفال در دورۀ مفرغ به شناخت ويژگي‌هاي فرهنگي و فني كمك ويژه­اي مي­ كند. اين شناخت با تكيه بر فناوري توليد و شناخت سنت­ هاي به كار رفته در توليد سفال با بررسي امكان مبـادله يا تـجارت و كنـش­ هاي درون و برون منطقه­ اي حاصل خواهد شد و بر اين اساس تبيين و تحليل شاخصه­ هاي سفالگري اجتماعات انساني در دوره­ هاي پيش از تاريخي به‌ويژه مفرغ ضرورت مي‌يابد. حوزه فرهنگي خراسان كه اطلاعات باستان‌شناسي دورۀ مفرغ آن اندك است، از دشت ­متعددي تشكيل شده كه نيشابور يكي از مهم‌ترين آن‌ها است. دليل اين امر موقعيت مكاني مناسب براي توسعه جوامع انساني و قرارگرفتن در مسير راه­ هاي ارتباطي شرق به غرب است. در اين دشت محوطه ­اي به نام شهرك فيروزه وجود دارد كه به مدت پنج فصل كاوش شده است. در اين محوطه مدارك خوبي از ساختمان كوره‌ها، فنون توليد و فرم ­هاي سفالي به‌دست‌آمده كه جامعه آماري پژوهش حاضر را شكل مي ­دهد. بر اين اساس فرايند توليد سفال خارج از بافت مسكوني انجام‌شده و به صورت متمركز همچون مراكز صنعتي بزرگ مقياس در حاشيه يا مجاور استقرار شكل گرفته است. فناوري توليد آنها نيز با هدف توليد انبوه انتخاب و طرح ريزي گشته است. فرم‌هاي ساده و متنوع در رويكردي تطبيقي با نگاهي گاه شناختي در مفرغ مياني و جديد قرار گرفته و با دانستن بومي بودن توليد در تكوين آن با فرهنگ بلخي-مروي (آمو دريا) به‌عنوان مهم‌ترين فرهنگ شناخته شده آسياي ميانه در عصر مفرغ؛ احتمالاً تأثيرگذار بوده است. تشابهات سنت‌هاي سفالگري و به نوعي سازمان توليد تخصصي سفال مابين دشت نيشابور و آسياي ميانه نشان از سنت­ هاي مشابه در مقياس فرامنطقه­ اي دارد. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي­ دهد كه سفالگري دوره مفرغ نيشابور بيش از نواحي داخلي ايران، با آسياي ميانه ارتباط و پيوند داشته است.

The study of pottery production and organization in the Bronze Age helps us to know the cultural and technical characteristics. Knowing this issue is done by relying on production technology and recognizing the traditions used in pottery production, as well as by examining the possibility of exchange or trade and internal and external regional actions. Accordingly, it is necessary to know about the explanation and analysis of the Bronze Age pottery-making in the prehistoric settlement, especially in the Bronze Age. In Khorasan, we don’t have enough archaeological pieces of information about the Bronze Age and this area consists of many plains such as Neyshabur plain that this plain is one of the most important. The location and suitable environment of Neyshabur plain are the most important reasons for the development of human societies. The basis of this research is the construction of furnaces, production techniques, topology, and distribution of pottery pieces, which have been obtained during the 5 seasons of Shahrak-e Firouze archaeological excavations. Based on this, the process of producing pottery has been done outside the residential zone and has been formed centrally, such as large-scale industrial centers on the outskirts or adjacent to the settlement. Their production technology has also been selected and designed with the aim of mass production. The forms are simple and varied and are dated in a comparative approach in the Middle and Late Bronze Ages, while in their development, the influences of the Bactria Margiana Archaeological complex (Oxus Civilization) are seen as the most important known culture of Central Asia in the Bronze Age. The similarities between the pottery traditions and, in a way, the specialized pottery production organization between the Neyshabour plain and Central Asia show similar traditions on a trans-regional scale. The results of this study show that the pottery making of Neyshabour in the Bronze Age has been associated with Central Asia more than the interior of the Iranian plate.