بازشناسي راه بزرگ خراسان در شمال استان مركزي

Recognition of the Great Khorasan Road in the North of Markazi Province

بي‌ترديد راه بزرگ خراسان كه به تعابيري مصطلح راه ابريشم خوانده مي­ شود، يكي از مهم‌ترين راه­ هاي تجاري در طول دوران تاريخي ايران بوده است. اين مسير مهم در يك‌چشم‌انداز و منظر جامع و كلي، كشور چين را به سواحل مديترانه پيوند مي­داد و در اين راستا جاده مذكور از خراسان بزرگ در گستره ايران فرهنگي و بسياري از نواحي مهم ديگر همجوار مي­ گذشت. راه خراسان بزرگ علاوه بر كاركرد تجاري و تأثيرات اقتصادي و معيشتي مردمان نواحي مختلف، به دليل برخورد فرهنگ­ ها، تأثيرات اجتماعي عميقي و گسترده‌اي بر جوامع انساني دوره‌هاي مختلف داشت. در اين ميان استان مركزي و بخصوص بخش شمال اين استان در محدوده­ هاي فعلي دو شهرستان ساوه و زرنديه نقش بسيار مهمي در اين راه از پيش از اسلام تا افول آن در دوره صفوي داشته است. از اين رو در پژوهش حاضر با بهره‌برداري از متون تاريخي و جغرافيايي، بررسي­ ها و كاوش ­هاي باستان ­شناسي صورت گرفته، تلاش شده تا امتداد اين راه باستاني و همچنين شهرها، بناها و منزلگاه ­هاي مهمي كه در اين مسير تاريخي قرار داشته، مشخص و چگونگي و چرايي مسيرهاي ارتباطي و موجوديت تاريخي اين راه باستاني، در اين ناحيه تبيين گردد. مهم‌ترين دستاورد اين پژوهش تبيين چگونگي و چرايي و چشم‌انداز جغرافيايي و تاريخي اين راه باستاني بر اساس انطباق موقعيت محوطه هاي باستاني شناسايي‌شده با جايگاه منزلگاه ­هاي اشاره‌شده در منابع و متون تاريخي و ترسيم نسبي راه خراسان در شمال استان مركزي است كه در اين ميان ساوه و مشكويه به‌عنوان دو منزلگاه مهم كه به‌صورت مكرر متون به آنها پرداخته ­اند و شواهد باستان‌شناسي ارزشمندي كه نشان از جايگاه و اعتبار بالاي آنهاست، به دست آمده است؛ در طول مسير راه خراسان مورد واكاوي قرار گرفته و آثار فرهنگي و بناهاي مرتبط به اين مسير باستاني، مشخص شدند.

Undoubtedly, the Great Khorasan Road, known as the Silk Road, has been one of the most important trade routes during the historical periods of Iran. In a comprehensive perspective this route would link China to the Mediterranean coast and would pass through the Great Khorasan throughout cultural Iran and many other neighboring areas. In addition to the commercial function and economic and subsistence impacts of people from different regions, the Great Khorasan Road had profound social impacts on human societies of different eras because of the interaction of cultures. Meanwhile, Markazi province and especially the northern part of the province, has an important role in the current borders of the two counties of Saveh and Zarandieh, from pre-Islamic period to its decline in the Safavid period. Therefore, in the present research, using historical and geographical texts, archeological surveys and excavations, we attempt to determine the direction of this ancient road as well as the important cities, buildings and houses along this road and explain the why and how of the ancient communication routs and the historical existence of this ancient road in this area. The most important achievement was explaining how and why and the geographical and historical perspective of this ancient road based on the correspondence of the location of the identified ancient sites with the location of the stations mentioned in the historical sources and texts and the relative drawing of the Khorasan road in the north of Markazi province, in the meantime, Saveh and Moshkuyeh, as two important stations - which have been repeatedly addressed in the texts and valuable archaeological evidence that shows their high status and credibility - have been explored along the road to Khorasan and monuments related to this ancient route were counted