بازتاب رويكرد ديني- قومي در فتوح نگاري دوره اسلامي: مطالعه اي بر پايه فتوح مصر و أخبارها ابن عبدالحكم

The Religious-Ethnic Approach in the Futūḥ-Writings of the Islamic Period; A Study on Futūḥ Al-Miṣr va Akhbāruha by Ibn ‘Abd al-Hakam

فتوح مصر و أخبارها نگاشته ابن­ عبدالحكم (د 257ﻫ) از نخستين فتوح ­نگاري­ هاي اسلامي درباره سرزمين هاي غربي جهان اسلام به‌ويژه مصر است. قدمت و اصالت كتاب و اقتباس ­هاي مورخان بعدي از آن، دستيابي به رويكرد و نگرش تاريخي نويسنده در نگارش آن را ضروري مي ­سازد. به اين مهم در پژوهش حاضر با واكاوي جزءنگرانه برخي از روايت ­هاي كتاب توجه شده ­است. رويكرد ديني نويسنده، عامل اصلي در گزينش و نقل روايت­ هاي تاريخي اين كتاب بوده‌است. بر همين اساس، عنصر «ايمان» را عامل اصلي كاميابي مسلمانان در فتح مصر در مقابل مادي ­گرايي حاكمان بيزانسي­ مي­داند. «عرب ­گرايي» نيز از طريق تأكيد نويسنده بر سبك زندگي بدوي عرب، رقابت‌هاي قبيله اي و ذكر اطلاعات نسب­ شناسي، بر تاريخ ­نگري ابن­ عبدالحكم مؤثر واقع شده‌است.

Futūḥ Misr va Akhbāruha by Ibn Abd Al-Hakam is one of the works on Futūh in Early Islamic Historiography that was written about Western Islamic Lands, especially Egypt. The pioneering nature of this book, which historians have used since then, makes it necessary to obtain the historical approach of Ibn Abd Al-Hakam and what affecting his historiography. This issue has been considered in this research with a partial view of the narratives of the mentioned book. On this basis, firstly, the importance of historical information of this book in the course of Islamic Futūḥ-writings has been examined and then based on ethnic and religious-jurisprudential attitudes that can be recognized in the historical thought of Ibn-Abd al-Hakim, his way of narrating the process of Muslim conquests in Egypt is studied. In many cases, those attitudes have been used in parallel with each other in the book's narrations.