تاريخ‌ نگاري شيخ عباس قمي: تاملاتي نقادانه در باره نَفَسُ المَهْموم في مُصيبَةِ سيّدنا الحُسَيْن المَظْلوم

Sheikh Abbas Qumi's Historiography in Nafas al-Mahmūm fi Muṣibat Sayidina al-Ḥusayn al-Maḍlūm

نَفَسُ المَهْموم في مُصيبَةِ سيّدنا الحُسَيْن المَظْلوم از مقتل‌هايي است كه بيش از ديگر مقتل‌هاي نگاشته شده در دوره معاصر با اقبال و توجه جامعه شيعي روبه­رو شده­است. شيخ عباس قمي (د 1319ش) در نگارش اين كتاب از روش محدثان بهره برده و كوشيده اثر خود را با تكيه بر منابعي كه معتبر شمرده به رشته تحرير درآورد. نفس المهموم گام درخور توجهي در جهت پالايش مقتل، از افزوده‌هاي دوره قاجاري برداشته، اما به نظر مي‌رسد اين فرايند به توليد روايتي واحد و منسجم از رويداد عاشورا منتهي نشده‌است. مهم‌ترين كاستي‌هاي نَفَسُ المَهْموم اين‌هاست: اتكا و ارجاع بيش از حد به برخي از مورخان و محدثان بدون نقادي روايت­هاي ايشان، عدم شناسايي منبع نخست گزارش‌ها، فقدان فرايند راستي‌آزمايي گزارش‌ها، بي‌توجهي به تعارض ميان گزارش‌ها، بهره نبردن از علوم ديگر از جمله تاريخ براي ترجيح گزارش‌هاي متفاوت و نبود انسجام در نتيجه‌گيري و انتخاب گزارش مرجح. در نتيجه خواننده به‌رغم فاصله‌گرفتن از تحريفات دوره‌هاي متأخر، خود را در ميان گزارش­هاي متعدد و متعارض، رها شده و سرگردان مي‌يابد و رأي مشخصي از سوي محدث قمي دريافت نمي‌كند.

Nafas al-Mahmūm, is written about the martyrdom of Husayn bin ʿAli and has met with the favor and attention of the Shiite community more than other similar writings. In composing this book, Sheikh Abbas Qumi (d. 1941) used the method of hadith scholars, emphasizing on isnad, and tried to write his work based on sources that he considered authentic. Al-Qumi sought to put aside the last layers from the martyrdom of al-Husayn literature, which were often added during the Qājārid era (1789-1925). However, this process does not seem to produce a single, coherent narration of the ‘ashura event. The main shortcomings of the book are: relying on some historians and hadith scholars and referring to their sources frequently without criticizing their narrations, not identifying the primary sources of the tradition or ignoring it, lack of reports verification, lack of checking the accuracy of the reports, ignoring conflict between reports, lack of historical approach and finally, the lack of coherence in the conclusion and selection of the preferred report. It can be said that although this book keeps the reader away from the distortions of the late period, the number of different reports on each issue does not allow the reader to find out Qumi's opinion.