تأمّلي تاريخي در دعاي «اللّهمّ أصلح عبدك و خليفتك»

A historical reflection on the prayer of "God bless your servant and successor"

دعاي «اللّهمّ أصلح عبدك و خليفتك» داراي مضامين قابل حمل بر امر ظهور مهدي ع است. از اين رو، به منظور دعايي براي درخواست تعجيل فرج امام عصر؟ع؟ خوانده مي‌شود. مطابق نقل شيخ طوسي ره، امام رضاع اين دعا را براي قنوت نماز جمعه، به يكي از اصحاب خود به نام مقاتل بن مقاتل آموزش داده‌اند. اين مقاله پس از تبيين زمينۀ تاريخي دعا براي حكّام در نماز جمعه، به مشابهت‌يابي عبارت نخستين دعاي مزبور در منابع تاريخي مي‌پردازد. بر اين اساس، نشان مي‌دهد اوّلين فقرۀ دعا عبارتي شناخته‌ شده در ميان منابع عامّه است و پيشينۀ استفاده از آن، به دوران بني‌اميه باز مي‌گردد. همين الفاظ در طول دوران بني‌عباس و براي قرون متمادي، به صورت رسمي مورد استفادۀ خطباي سني در آئين روز جمعه قرار داشته، براي ابراز وفاداري نسبت به حاكمان وقت و دعا به جان آنان، به كار برده مي‌شده است. بر اين اساس، مقالۀ حاضر مي‌كوشد متن دعاي منسوب به امام رضا؟ع؟ را در بستر تاريخي صدور آن فهم كند.

There is a Duʿā’ attributed to Imam Rezā (PBUH) for Qunut of Friday prayer (Salāt al-Jumuʿah) in Misbah al-Motehajjed by Shaikh al-Tusi (D. 1067 A.D.). This supplication contains many phrases which could be known as Duʿāʾ for Imam Mahdi`s health or his advent; accordingly, nowadays recited in Shiā communities for asking God to fulfill The Promised Advent. This article, first of all reviews the old ritual of praying for the governor in the Friday prayer, and secondly, presents many similar Duʿā’s starting with the same introductory phrase as that of al-Tusi`s Duʿāʾ (Allāhomma Aslih Abdak wa Khalifatak) in Sunni literature, therefore, it apperceives this phrase as a widely circulated slogan of political obedience to the Islamic rulers and praying for them, which had been officially recited in Friday rituals, from Umayyad dynasty till, at least, the late Abbasid era. By elucidating this background, the article seeks for a more accurate meaning of this Duʿā, in Imam Rezā’s lifetime.