واكاوي قدرت ايدئولوژيك در دوران قاجار از ديدگاه منابع قدرت اجتماعي مايكل مان

Analysis of Ideological power in the Qajar era from the perspective of Michael Mann's sources of social power

هدف پژوهش بررسي قدرت ايدئولوژيك در دوران قاجار در چارچوب رويكرد قدرت اجتماعي چهارگانه مايكل مان است. مايكل مان چهار منبع قدرت را از يكديگر متمايز مي‌كند: سياسي، ايدئولوژيك، نظامي و اقتصادي. نوع پژوهش تاريخي و روش آن اسنادي است و با استفاده از شيوه‌ي تحليلي مايكل مان و سنجش منابع قدرت اجتماعي با چهار شاخص قدرت انجام‌گرفته است. فرض اصلي پژوهش اين است كه منابع قدرت در عصر قاجار نيز چهارگانه است. قدرت ايدئولوژيك يكي از منابع مهم قدرت در عصر قاجار است و منابع چهارگانه قدرت و به تبع آن عامليت اجتماعي اين منابع قدرت، يعني دربار، روحانيت، روساي ايلات و عشاير و تجار در ارتباط نزديك و مستمر با يكديگر قرار داشتند. يافته‌هاي پژوهش نشان داد، روحانيت به عنوان نماينده قدرت ايدئولوژيك هم در راستاي كنترل و تنظيم حوزه فعاليت و اجراي شعائر مذهبي و هم منافع مشترك با ديگر منابع قدرت اجتماعي، همچون دربار و تجار در تقابل و همپوشاني قرار گرفت. تقابل و همپوشاني روحانيت و دربار، در حمايت مالي و سياسي و امنيتي از سوي دربار و مشروعيت‌بخشي از جانب روحانيت و تقابل و هم پوشاني روحانيت و تجار، در حمايت اجتماعي از تجار از طرف روحانيت و حمايت مالي از سوي تجار بود. نتيجه نهايي همپوشاني و به دنبال آن همكاري عامليت اجتماعي دو منبع قدرت اقتصادي و ايدئولوژيك، تجار و روحانيت، در تقابل با قدرت سياسي به انقلاب مشروطه و جنبش تنباكو منجر شد.

The aim of this study is to examine ideological power in the Qajar era as part of Michael Mann's quadruple social power approach. Michael Mann distinguishes four sources of power: political, ideological, military and economic. The art of the research is Historical and its method are documentary which is carried out with Michael Mann's analytical method and measuring the sources of social power with four indicators of power. The four sources of power and consequently the social impact of these sources of power, namely the court, the clergy, the chiefs of the tribes and nomads and the merchants, were in close and constant contact with one another.The results of the research show that clergy, as the representative of ideological power, came into conflict and overlapped with other sources of social power, such as the court and merchants, both in order to control and regulate the sphere of activity and implementation of religious rites and common interests. Confrontation and overlap between the court and the clergy, in financial, political and security support from the court and the legitimacy of part of the clergy and the clergy and the merchants was in the social support of the merchants by the clergy and the financial support of the merchants. The end result of the overlap, followed by the cooperation of the social agents of the two sources of economic and ideological power, the merchants and the clergy, in opposition to political power, led to the Constitutional Revolution and the tobacco movement.