تأملي در حقيقت ادراك حسي بر اساس ديدگاه‌هاي شيخ اشراق و صدرالمتألهين

A Reflection on the Reality of the Perception by Sense on the Basis of Sheikh Ishraq and Sadr al-Muta'allihin`s Views

شيخ اشراق ادراك حسي را- دست كم در محدودة ابصار- از مقولة علم حضوري مي‌داند. صدرالمتألهين با نقد ديدگاه وي، تصويري حصولي از ادراك حسي را مي‌پذيرد. ايشان بر اين باور است نفس در ادراك حسي صورت‌هايي مجرد را كه مماثل با صورت‌هاي موجودات مادي هستند در صقع خود انشا مي‌كند. مطابق اين بيان، محسوس بالذات از نگاه شيخ اشراق صورتِ خارجيِ مادي و از منظر صدرالمتألهين صورتِ ذهنيِ مجردِ مماثل با صورت خارجي مادي است. در اين مقاله پس از تبيين مختصر ديدگاه شيخ اشراق دربارة حقيقت ادراك حسي، شش اشكال عمدة صدرالمتألهين بر ديدگاه مزبور را بررسي كرده‌ و نشان داده‌ايم اشكالات مزبور دست كم با كمك مباني حكمت متعاليه قابل پاسخ هستند. سپس با طرح برخي ايرادهاي ديدگاه صدرالمتألهين ثابت كرده‌ايم ديدگاه ايشان گرچه مي‌تواند براي ادراك خيالي تبييني مناسب به شمار آيد، براي توجيه ادراك حسي ناكافي است. هدف از اين پژوهش آن است كه نشان دهد ديدگاه شيخ اشراق در زمينة ادراك حسي با كمك مباني صدرالمتألهين قابل دفاع است و انديشه‌هاي اين دو حكيم برجسته، بيشتر مكمل هم‌اند تا نافي يكديگر.

Sheikh Ishraq considers perception by presence - at least within the limits of vision, absar, - as a category of the knowledge by presence. By criticizing his point of view, Sadr al-Muta'allihin accepts a correspondent mental image of this perception. He believes that in this perception, the mind creates immaterial forms like those of material beings in itself. According to this, essential tangible from for Sheikh Ishraq is the material external form; while for Sadr al-Muta'allehin it is the immaterial mental form similar to its correspondent material external form. In this article, after a brief explanation of Sheikh Ishraq's view on the truth of tangible perception, we have examined the six major objections of Sadr al-Muta'allihin on this view and have shown that these problems can be answered at least with the help of the principles of the transcendent wisdom. Then, by proposing some objections to the view of Sadr al-Muta'allihin, we have proved that his view, although it can be considered a suitable explanation for imaginary perception, is insufficient to justify tangible perception. The purpose of this study is to show that Sheikh Ishraq's view on sensory perception can be defended with the help of the principles of Sadr al-Muta'allihin, and the ideas of these two eminent sages are more complementary than contradictory