زايايي فعل‌هاي سبك در زبان فارسي

فعل‌هاي سبك دسته اي از فعل‌هاي زبان فارسي هستند كه در روند تحولات زباني بخشي از بار معنايي خود را از دست داده اند، از اين رو در بيان مفاهيم فعلي با پيش فعل، كه عنصري زباني از مقولۀ اسم، صفت يا عبارت حرف اضافه است، همنشين شده و ساخت‌هاي فعل سبك را ايجاد مي كنند. ساخت‌هايي كه مطالعۀ نحوي و معنايي آنها به يكي از چالش برانگيزترين مسائل مورد بررسي زبان شناسي امروز تبديل شده است و زبان‌هاي مختلف از جنبه هاي مختلف و در قالب رويكردهاي متفاوت به آنها پرداخته اند. ساخت‌هاي فعل سبك از زاياترين ساخت‌هاي زباني در فارسي به شمار مي روند. اما اين زايايي در همۀ اين فعل‌ها به يك اندازه نيست. تفاوت در ميزان زايايي فعل‌هاي سبك و علت آن ازجمله پرسش‌هاي مهم در مورد اين ساخت‌هاي زباني است كه تاكنون از توجه محققان دور مانده است. پژوهش حاضر مي كوشد تا با رويكردي پيكره بنياد ابتدا ميزان زايايي 21 فعل سبك زبان فارسي را مورد سنجش قرار دهد و سپس در چارچوب انگارۀ صرف توزيعي (هله و مرنتز: 1993 و مرنتز: 2013) كه از نظريه هاي بر پايۀ اصول نو ساختگرايي است، به تبيين علت تفاوت در ميزان زايايي اين فعل‌ها بپردازد. نتايج بيانگر اين است كه زايايي فعل‌هاي سبك به ميزان سبك شدگي معنايي، امكانات درج و بازداري‌هاي درج هريك از آنها بستگي دارد. ميزان سبك شدگي هر يك از فعل‌ها از طريق مقايسۀ صورت‌هاي سبك و واژگاني هر يك از فعل‌ها در داده هاي مستخرج از پيكره مورد ارزيابي قرار داديم. سپس بر اساس تحليل نمود ثانويه (هارلي و نوير:2000)، امكانات معنايي و ساختاري درج يعني بافت‌هاي معنايي و ساختاري مجاز براي درج هر يك از فعل‌ها را محاسبه كرديم و در پايان بازداري‌هاي معنايي و ساختاري درج هر يك از فعل‌ها يعني بافت‌هاي معنايي و ساختاري كه فعل مجوز درج در آنها را نخواهد داشت مورد محاسبه قرار داديم. بر اين اساس هرچه فعل به لحاظ معنايي سبك تر شده باشد، امكانات درج بيشتر و بازداري‌هاي كمتري داشته باشد، زاياتر است.