ارتقاي پيكر و ارتقاي مالك در زبان فارسي بر پايۀ نظريۀ صرف توزيعي

در زبان فارسي در چارچوب صرف توزيعي مطالعاتي در حوزۀ ساختواژه با تمركز بر سطح رابط نحو ـ صرف صورت گرفته است، اما جايگاه پيشينۀ پژوهشي در سطح رابط نحو ـ معنا نسبتأ خالي است. هدف اين مقاله تبيين پديدۀ ارتقاي مالك و ارتقاي پيكر در زبان فارسي است كه مستلزم مرور تمايز ميان نقش مالك در ساخت‌هاي دومفعولي و نقش پيكر در ساخت‌هاي دومتعدي بر مبناي رويكرد تعبيري وود و مرنتز (2017) در چارچوب صرف توزيعي است. مراد از اولي ساخت‌هاي تناوب مفعولي است كه به‌لحاظ معنايي به انتقال مالكيت و مراد از دومي ساخت‌هاي تناوب مكاني است كه به‌لحاظ معنايي به جابه‌جايي و تغير مكان دلالت ‌مي‌كنند. تمايز اين دو ساخت در نوع متمم گروه فعلي است كه در اولي يك گروه معرف مركب (D*P) و در دومي يك گروه حرف اضافه‌اي مركب (p*P) است. گروه معرف در جايگاه شاخص هستۀ i* در حوزۀ D*P نقش مالك و گروه معرف در جايگاه شاخص هستۀ i* در حوزۀ p*P نقش پيكر را دريافت مي‌دارند. تبيين پديدۀ ارتقاي مالك بر دو پيش‌زمينه استوار است: (الف) بيان مالكيت در گزاره كه با فعل «داشتن» بيان ‌مي‌شود و (ب) معناشناسي افعال‌ تغيير حالت كه مستلزم يك هستۀ فعلي كوچك به همراه حالت نتيجه در يك گروه معرف متمم است؛ در حالي‌كه پديدۀ ارتقاي پيكر مستلزم پرداختن به (الف) ساخت‌هاي دومتعدي واجد افعال انعكاسي طبيعي و (ب) ساخت‌هاي آغازي متناظر است. مراد از اولي ساخت‌هايي است كه در آن‌ها مي‌توان هم يك ضميرانعكاسي و هم يك گروه معرف ارجاعي را به‌عنوان مفعول مستقيم به‌كار برد و با اين فرض همراه است كه تنها در ساخت‌هاي واجد ضماير انعكاسي (نه گروه معرف ارجاعي) رخداد ارتقاي پيكر امكان‌پذير است. در ساخت‌هاي آغازي متناظر، i* پاييني كه نقش پيكر را معرفي مي‌كند درون p*P اشباع شده است. درحالي‌كه تركيب معنايي جريان دارد i* بالايي نقش كنش‌گر را معرفي مي‌كند كه درون v*P اشباع نشده است. از اين رو نقش پاييني با ارتقا به جايگاه بالايي هر دو نقش را اشباع مي‌كند. اين پديده كه از آن تحت عنوان ارتقاي پيكر ياد مي‌شود نشان ‌مي‌‌دهد كه تنها ساخت‌هاي واجد ضماير انعكاسي (نه ساخت‌هاي واجد گروه معرف ارجاعي) مي‌توانند در ساخت‌هاي آغازي از عهدۀ آزمون‌ كنش‌گري برآيند.